Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Awaza, 19-njy sentýabr | ORIENT. “Ykdysadyýetiň diwersifikasiýalaşdyrmagyna gönükdirilen strategiki ugur” atly sessiýasy Türkmenistan maýa goýum forumyň (TIF 2025) jemlenmesi boldy. BMGÖM-niň Türkmenistandaky Hemişelik wekili Narine Saakýan tarapyndan moderatorlyk edilen çekişmäniň dowamynda öňdebaryjy bilermenler uzak möhletleýin ykdysady ösüş baradaky özleriniň garaýyşlaryny paýlaşdylar.

Bütindünýä bankynyň esasy netijesi: Diwersifikasiýa – bu siziň pikir eden zadynyz däl

Esasy çykyş Bütindünýä Bankynyň (WB) Ýewropa we Merkezi Aziýa boýunça baş ykdysatçysy Iwaýlo Izworskiniň çykyşy boldy. Ol sebitiň soňky çärýek asyrda tebigy serişdeleri bilen gazanylan ägirt uly ykdysady ösüşine ünsi çekdi. Şeýle-de bolsa, onuň sözlerine görä ykdysady diwersifikasiýa meselesine adaty çemeleşme – eksportyň ýa-da önümçiligiň gurluşynyň üýtgemegi arkaly – gülläp ösmek üçin zerur ýa-da ýeterlik şert däl.

Munuň tersine, Bütindünýä banky tarapyndan geçirilen barlaglar, durnukly ösüş ýolunyň milli aktiw bukjalaryny diwersifikasiýa etmekden ybaratdygyny görkezýär. Bu üç esasy ugruň arasynda deňagramlylygy gazanmagy aňladýar:

1. Tebigy serişdeler. Maksat olardan ýüz öwürmek däl, eýsem olary netijeli dolandyrmak üçin serişde bilen baglanşykly ylalaşygy maýanyň beýleki görnüşlerine öwürmek.

2. Döredilen maýa. Bu fiziki (ýollar, telekommunikasiýa) we adam (bilim, saglygy goraýyş) infrastrukturasy. Ösüşe garamazdan, onuň hili geljekdäki öndürijiligi üpjün etmek üçin has-da ýokarlanmagy talap edýär.

3. Ykdysady institutlar. Bu iň möhüm, ýöne köplenç göze görünmeýän aktiw. Gürrüň düzgünler barada barýar. Bular adalatly bäsdeşligi, aç-açanlygy we jogapkärçiligi üpjün edýän düzgünler, dolandyryş we kadalaşdyryjy mehanizmler. Çiliniň mysalyndan görnüşi ýaly, güýçli institutlar ösüşe mümkinçilik beren bu “maddy däl” aktiwler gaty möhümdir.

BMG: söwda üýtgeşmeleriň hereketlendirijisi hökmünde

Bu pikiri goldap Birleşen Milletler Guramasynyň Türkmenistandaky Hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenko çykyş etdi. Onuň belleýşi ýaly, hut söwda diwersifikasiýany garaýyşdan hakyky iş we maýa goýumlaryna öwürýär. Onuň sözlerine görä, Türkmenistan uglewodorod däl, şol sanda dokma, nebithimiýa önümleriň eksportyny we logistika hyzmatlarynyň hasabyna ösüşini giňeltmek üçin ägirt uly mümkinçiliklere eýedir. Esasy maksat, Merkezi Aziýada Ykdysady hyzmatdaşlyk we ösüş guramasyna agza ýurtlaryna garanyňda 20-40% ýokary söwda çykdajylaryny azaltmak.

Şlapaçenko Türkmenistan tarapyndan ädilen anyk ädimleri belläp geçdi:

— Gümrük ulgamyny döwrebaplaşdyrmak: Amallary ýönekeýleşdirmek we aç-açanlygy ýokarlandyrmak üçin ösen ASYCUDA çözgütlerini durmuşa geçirmek.

— BSG-na ýakynlaşmak: Daşary söwda düzgüni barada Ähtnamany işläp düzmek. Bu maýadarlar üçin möhüm yşarat bolup, ýurduň öňünden aýdyp boljak we aýdyň integrasiýa ygrarlydygyny tassyklaýar.

Jemleýji sessiýa, Türkmenistanyň ulgamlaýyn we strategiki özgerişlere taýýardygyny görkezip, TIF 2025 maýa goýum forumynyň logiki jemlenmesi boldy. Bilermenleriň çykyşlary, ýurduň we tutuş sebitiň geljekgi diňe bir çig mal bazarynyň ýagdaýyna däl-de, eýsem institutlaryň berkidilmegine we häzirki zaman söwda infrastrukturasynyň döredilmegine baglydygyny görkezdi. Bu bolsa ýurduň geografiki ýerleşişini bäsdeşlik artykmaçlygyna öwrüp biler.

Forumyň resmi ýapylyş dabarasy, geljekki hyzmatdaşlyk we taslamalar üçin berk binýat bolan iki gün dowam eden netijeli çekişmeler we işewür duşuşyklar bilen tamamlandy.

Foto: orient.tm