Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Arkadag şäheriniň Taryhy-we ülkäni öwreniş muzeýinde kärizleriň taryhyna we halk hojalygyndaky ornuna bagyşlanan tegelek stol maslahaty geçirildi. Kärizler – gadymy döwürlerden bäri Türkmenistanda ulanylyp gelýän çylşyrymly gidrotehniki gurluşlaryň: guýular we ýerasty suw geçirijiler ulgamydyr. Maslahata alymlar, ülkäni öwrenijiler we mugallymlar gatnaşdylar. Olar kärizleriň oba hojalygy üçin möhüm ähmiýete eýedigini, daýhanlara ekin meýdanlaryna suw ýetirmäge hem-de ilatyň gündelik zerurlyklaryny kanagatlandyrmaga ýardam edendigini bellediler.

Kärizler diňe bir taryhy gymmatlyk bolman, eýsem, häzirki döwürde hem möhüm ähmiýete eýedir. Howanyň üýtgemegi şertlerinde süýji suw gatlaklaryny ýüze çykarmak we suw serişdelerini netijeli dolandyrmak üçin käriz tejribesi uly ähmiýete eýe bolýar. Gatnaşanlar kärizleriň taryhy we ykdysady ähmiýeti barada gymmatly maglumatlaryň Türkmenistanyň Milli Lideri Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýazan «Türkmenistan – Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynda beýan edilendigini bellediler.

Alymlar gadymy taryhçy Polibiýiň Günorta Parfiýada kärizleriň gurluşygy barada habar berendigini ýatlatdylar. Orta asyrlarda Türkmenistanyň Köpetdag eteklerinde we beýleki sebitlerinde köp käriz gurlupdyr. Horasan hökümdary Abdullah ibn Tahyr kärizler baradaky ýörite gollanma taýýarlamak üçin ylmy alymlara tabşyryk beripdir. XI asyrda bu «Guýy kitaby» («Kitab al-Kuniý») taryhy çeşmelerde peýdaly maglumat hökmünde agzalypdyr.

Käriz ussalary – kärizgenler ýörite ölçeg enjamlaryny ulanman, tejribelerine we duýgurlygyna esaslanyp, ýerasty galereýalary gazypdyrlar. Käriziň işlemegi üçin onlarça guýy gazylmaly bolupdyr. Bu guýular agaç we daş bilen berkidilip, ýerasty suw akabasyna birikdirilipdir. Käriz gurluşygy ençeme ýyl dowam edipdir, emma dogry ideg edilse, ýüzlerçe ýyl boyunca onlarça gektar ýeri suwaryp bilýärdi.

Türkmenistanda kärizleriň iki ýarym müň ýyldan gowrak taryhy bar. Käbir ýerlerde olar häzirem işleýär. XX asyryň 40-njy ýyllaryna çenli Aşgabatda dört sany iri käriz ulgamy hereket edipdir. Käriz suwy ýokary hil we tagam aýratynlyklary bilen tapawutlanýar. Ýerasty galereýalar üstki hapalanmalardan we howanyň täsirinden goralandyr.

Kärizler asyrlarboýy agyz suw çeşmesi bolup hyzmat edipdir. Halk arasynda «Käriz suwy – janly suw» diýen nakyl bar. Adamzadyň zähmetiniň we yhlasyň nyşany bolan bu miras, özboluşly milli täsin aýratynlyk hökmünde taryha girýär.

ORIENT

Foto: KHBS