Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Nury Halmämmedowyň ady türkmen saz sungatyna halk sazlarynyň we XIX - XX asyrlaryň saz usullarynyň utgaşmagyndan dörän özboluşly nusgany getiren kompozitor hökmünde tanalýar. Onuň döreden sazlarynda nusgawy, romantik we täsir galdyryjy häsiýetleri tapmak bolýar.

Nury Halmämmedowyň döredijilik ýolundan ylhamlanyp, sazandalaryň birnäçe nesli kemala geldi we onuň döreden sazlary ýurdumyzyň we daşary ýurtlaryň sahnalarynda ýaňlanyp, baýramçylyklary bezäp gelýär. Kompozitoryň hormatyna dürli bäsleşikler, festiwallar, maslahatlar we dürli döredijilik çäreleri geçirilip, olara belli alymlar we sazçylyk sungatynyň ýaş muşdaklary höwes bilen gatnaşýarlar. Kompozitoryň ömri we döredijiligi barada gürrüň berýän köp sanly radio we tele gepleşikler, dokumental filmler taýýarlanylyp, kitaplardyr dürli ylmy makalalar ýazyldy. Maýa Kuliýewa adyndaky Türkmen milli konserwatoriýasynyň uly mugallymy Jemile Gurbanowa Nury Halmämmedowyň döredijiligine degişli kandidatlyk işini gorady we degişli monografiýasyny neşir etdirdi.

Kompozitor halk sazlaryndan ruhlanyp täze eserleri, kinofilmler, multifilmler üçin sazlary döretmäge, wokal-simfoniki, kamera-saz gurallary we kamera-wokal eserlerini döretmäge gyzyklanma bildiripdir. Bu ugurlarda ol diňleýjileriň uly söýgüsine mynasyp bolan gaýtalanmajak eserleri döredipdir.

Nury Halmämmedow ene-atasyndan has ir jyda düşendigi üçin onuň doglan senesi 1940-njy ýylyň 24-nji fewraly, doglan ýeri hem Bäherden etrabynyň Mürçe obasy hökmünde görkezilýär. Geçirilen ylmy gözlegleriň netijesinde onuň 1938-nji ýylyň 20-nji iýunynda Garrygala etrabynyň Daýna obasynda doglandygy anyklanyldy.

Orta mekdepde okan döwrüi Nury Halmämmedow mugallymy Olga Kriwçenkonyň öwretmeginde fortepiano saz guralynda saz çalmagy öwrenýär. Halypasynyň kömegi bilen ýaş sazanda fortepianoda saz çalmagyň inçe tilsimlerini gowy öwrenýär we Türkmen döwlet sazçylyk orta hünär okuw mekdebine okuwa girýär. Ol bu ýerde ilki mugallymy Ýelena Kuleşiň, soňra türkmen sazçylyk mekdebiniň düýbüni tutujylaryň biri Aşyr Kulyýewiň elinde ukyp-başarnygyny has-da kämilleşdirýär.

Eýýäm, bu ýyllarda ýaş kompozitoryň fortepianoda çalynýan "Tans", "Hyýal", "Skerso", "Türkmen owazy", "Mukam" ýaly ilkinji saz eserleri peýda bolýar. 1958-nji ýylda Nury Moskwanyň Petr Çaýkowskiý adyndaky döwlet konserwatoriýasyna okuwa girýär. Ol bu ýerde professor Anatoliý Aleksandrowyň elinde has-da kämilleşýär. Konserwatoriýada okan döwründe onuň "Watan hakda aýdym", "Terk etme", "Mähriban" ýaly kameralaýyn, wokal we saz gurallaryndaky eserleri we başga-da birnäçe saz döredijiliginiň önümleri döreýär. 1962-nji ýylda kompozitoryň halk bagşysy Mylly Täçmyradowa bagyşlap döreden "Dutaryň owazy" saz eseri Bütinsoýuü bäsleşiginde Hormat diplomyna eýe bolýar.

Ol 1963-nji ýylda konserwatoriýany üstünlikli tamamlaýar. Onuň diplom işi hökmünde taýýarlan "Türkmenistan" atly simfoniki sýuetasy Bütinsoýuz radio we telewideniýe simfoniki orkestri tarapyndan döwlet synagynda ýerine ýetirilýär. Onda awtoryň şahsy döredijilik stili we orkestr baradaky döredijilikli pikirlenmesi aýdyň ýüze çykýar.

Nury Halmämmedow milli kino sungaty üçin hem birnäçe eserleir döredýär. Ol "Şükür bagşy", "Aýgytly ädim", "Magtymguly", "Mukamyň syry", "Kepderiler kärizde ýaşaýar", "Kakam dolanyp geler", "Keçpelek", "Japbaklar", "Batyr terbiýelenme" we beýleki filmleriň sazlaryny döredýär.

Wokal döredijiliginde we hor bilen ýerine ýetirilýän sazlarda, ol esasan nusgawy şahyrlaryň, şol sanda, Magtymgulynyň, Mollanepesiň, Seýdiniň, Keminäniň, Baýram şahyryň, Nobatnyýaz bagşynyň, Ata Atajanowyň, Kerim Gurbannepesowyň, Gurbannazar Ezizowyň, Atajan Taganyň, Sergeý Ýeseniniň we Genrih Geýnäniň eserlerinden ylham alýar. Olaryň täsiri bilen, "Üç desse", "Pars täsirleri", "Söýgi", "Ynsan kalby" ýaly ajaýyp aýdymlary we wokal aýlawlary döreýär.

Beýik Watançylyk urşuna bagyşlap, ol "Faşistleriň elinde ejir çeken zenanlaryň we çagalaryň ýagty ýadygärligine" atly kirişli saz gurallar kwartetini, ýapon şahyrlarynyň sözlerine "Hirosimanyň we Nagasakiniň çagalarynyň diňlenmedik aýdymlary" atly wokal aýlawyny, Gurbannazar Ezizowyň sözlerine "Beýik Watançylyk urşunda wepat bolan gerçekleriň ýagty ýadygärligine" atly wokal-simfoniki poemasyny ýazýar.

Nury Halmämmedow ýaş sazandalaryň we kompozitorlaryň okadylmagyna uly ähmiýet berip, 3 sany saz depderini hem ýazýar. Sazçylyk sungatyny öwreniji Jemile Gurbanowanyň sözlerine görä, onuň bu eseri türkmen fortepiano sazçylyk mekdebinde täze sahypany açdy. Onda kompozitoryň döredijilikli çemeleşmesi beýan etme ussatlygy aýdyň duýulýar.

Nury Halmämmedow "Aýgytly ädim" saz baletiniň hem awtorydyr. Ol "Ýusup-Züleýha" baletini, "Görogly" we "Nejepoglan" operalaryny hem döretjek eken. Ýöne ykbal kompozitory 45 ýaşynda, ýagny 1983-nji ýylyň 4-nji awgustynda aramyzdan alyp gidýär.

Nury Halmämmedowyň doglan gününiň 85 ýyllygy mynasybetli 28-nji oktýabrda baýramçylyk konserti, ylmy-amaly maslahat geçirildi.

Аgajan AÇYLOW

Foto: Türkmen milli konserwatoriýasy