Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Türkmen saz medeniýetiniň taryhynda kompozitor Durdy Nuryýewiň ady görnükli orny eýeleýär. Ol professional aýdym-saz dünýäsine 1960-njy ýyllarda girip, žanr dürlüligi bilen häsiýetlendirilýän baý miras galdyrdy: bular aýdymlar we romanslar, dürli saz gurallary üçin kiçi oýunlar we konsertler, operalar we baletler, simfoniki we wokal-simfoniki eserler, filmler we oýunlar, hor we kamera gurallary üçin sazlardyr. Onuň eserleriniň hatarynda “Ýalynly ýürekler” operasy, “Nusaý” we “Mylakatly jadygöý” baletleri, “Gunça” we “Umytsyz söýgi” aýdym-saz komediýalary, “Garagum kanaly”, “Ýaşlarymyz”, “Seýdi”, konsertleri we fortepiano, akkordeon, surnaý, tüýdük, gyjak we bas-dutar üçin “Ýanýan furgonyň ýoly” (kompozitor Çary Nurymow bilen bilelikde), “Ýuwaş gelin” we “Türkmenleriň şäheriniň üstünden” filmleri üçin sazlar we beýlekiler bar.

Durdy Nuryýew 1933-nji ýylyň 17-nji oktýabrynda dünýä indi. Çagalygy Beýik Watançylyk urşunyň wakalaryna gabat geldi, kakasy Nurym aga Watany goramak üçin gahrymançylyk görkezip ýogaldy we Durdy doganlary Sapar Nuryýew we Çary Nurymow bilen galdy, soňra bolsa aýdym-saz mugallymy we meşhur kompozitor boldy. 1940-njy ýyllarda mugallym we kompozitor Nury Halmamedowyň ussat halypasy Olga Alekseýewna Kriwçenko bilen umumybilim berýän mekdepde we çagalar aýdym-saz mekdebinde okadylar.

Şol ýyllarda Durdy Nuryýew “Sen-sen” we “Bibijan” halk sazlarynyň ilkinji sazlaşyklaryny synap gördi - bu eserler fortepiano eserleriniň ýygyndysyna girizilip, çagalaryň arasynda meşhurdyr.

Soň Durdy Nuryýew Mary şäheriniň mugallymçylyk mekdebine okuwa girýär, ýöne soňra aýdym-saza bolan söýgüsi ony Daňatar Öwezow adyndaky Türkmen döwlet aýdym-saz mekdebine, Türkmenistanyň at gazanan sungat işgäri Wiktor Grigoriýewiç Hiruntsewiň pianino synpyna alyp bardy. Şol bir wagtyň özünde Durdy Türkmenistanyň kompozitorçylyk mekdebini esaslandyryjylaryň biri, Türkmenistanyň we SSSR-iň halk artisti Aşyr Kulyýewden kompozisiýany öwrenmek bilen hem meşgullanýar.

Ýaş ýigit şeýle-de Türkmenistanyň taryhy bilen hem içgin gyzyklandy we Türkmen döwlet uniwersitetine okuwa girýär we agşamky bölüminde professor Nazar Gullaýew bilen bile okady we kompozitor sahna eserlerini döretmekde ýakyn döredijilik gatnaşyklaryny ösdürdi.

1955-nji ýylda aýdym-saz mekdebini tapawutlanan diplom bilen gutaran Durdy Nuryýew respublikan ýörite aýdym-saz internatynda fortepiano mugallymy bolup işe başlady. Bu ýerde ýaş sazandalar üçin pedagogiki repertuarda milli temalarda aýdym-saz eserleriniň ýetmezçiliginiň bardygyny gördi we çagalar üçin ilkinji: “Kiçijik balykçy”, “Ekspromt”, “Tans”, “Wals”,“ Saz gutusy” ýaly ýaş pianinoçylaryň repertuarynda berk ornaşan eserlerini döretmäge başlady.

Şol bir wagtyň özünde Durdy Nuryýew aýdym žanrynda hem özüni synap görýär; döwrebap şahyrlarynyň goşgularyna esaslanýan “Bahar geldi”, “Gülleýän toprak”, “Bahar”, “Ýaşlar aýdymy” ýaly aýdymlary bilen konsert sahnasynda çykyş edip başladywe diňleýjileriň söýgüsini gazandy.

Kompozisiýa endiklerini ýokarlandyrmak üçin Durdy Nuryýew 1959-njy ýylda Daşkent döwlet konserwatoriýasyna okuwa girip, professor Boris Isaakowiç Zeýdmanyň toparynda kompozisiýa öwrenýär. Eýýäm okuwynyň dowamynda simfoniki surat “Garagum kanaly”, fortepýano we orkestr üçin konsertini, surnaý we orkestr üçin konsert, “Günça” aýdym-saz komediýasyny, fortepiano, simli gurallar we başgalar üçin sonatlar, kwartetler ýaly birnäçe uly görnüşli eser ýazypdyr.

Konserwatoriýany gutarandan soň, Durdy Nuryýew Aşgabat şäherine gaýdyp gelýär we Daňatar Öwezow adyndaky Türkmen döwlet aýdym-saz mekdebinde mugallymçylyk işini dowam etdirýär. Şol bir wagtyň özünde, Goşa Japarowyň çagalar üçin niýetlenen “Mylakatly jadygöý” (1971) baletini we Ata Atajanowyň libretto bilen “Ýalynly ýürekler” operasyny (1974) öz içine alýan birnäçe täze eserleri ýazýar.

Uly görnüşli simfoniki eserleriniň hatarynda türkmen esgerleriniň gahrymançylygyna bagyşlanan “General Ýakup Kulyýew” (1971) simfoniki goşgusy, “Seýdi” (1976), “Çagalar biziň şatlygymyz” (1979) simfoniki goşgusy bar) we başgalar bardyr.

Durdy Nuryýew zehinli sazandalaryň bir neslini terbiýelän ajaýyp mugallymdyr. Türkmenistanyň Kompozitorlar bileleşiginiň agzasy hökmünde aýdym-saz medeniýeti boýunça ägirt uly jemgyýetçilik işlerini ýerine ýetirdi.

Kompozitor öz eserinde çagalar we ýaşlar üçin aýdymlaryň žanryna aýratyn üns beripdir; “Aşgabat”, “Dostluk aýdymy”, “Halyçy”, “Bagtly nesil” ýaly wokal kompozisiýalary diňleýjileriň aýratyn söýgüsini gazandy. Bilim we pedagogiki repertuaryny baýlaşdyrmagy dowam etdirip, “Sonatalar”, “Üýtgeşiklikler”, “Tokkatalar” ýazýar we aýdym-saz ýygyndylarynda çap edilen “Magaryf”, “Sazly Ukraina” "Sowet kompozitory", "Saz" we beýleki daşary ýurt eserleride fortepýano, akkordeon, ýel we saz gurallary üçin programma işleýär.

Durdy Nuryýew 1992-nji ýylyň 21-nji iýunynda aradan çykýar.

Görnükli kompozitor Durdy Nuryýewiň hatyrasyna, 17-nji oktýabrda, 17.00-da, Maýa Kulyýewa adyndaky Türkmen milli konserwatoriýasynyň kiçi zalynda Durda Nuryýewiň eserlerinden konsert geçiriler.

Aýdym-sazyň taryhy kafedrasynyň uly mugallymy Bahargül Ýakubowa, Türkmenistanyň halk artistleri kompozitorlar Baýramdurdy Hudaýnazarow we Türkmenistanyň at gazanan sungat işgäri, kompozitor Suhan Tuýliýew, kompozitorlar Meretmuhammet Annamyradow we Kerimguly Garow halypa we onuň döredijligi hakynda söhbetleşerler.

Konsertde Sona Nuryýewanyň (kompozitoryň gyzy) Meýlis Myratgeldiýew, Maýa Beýmanowa, Oraz Nurlyýew, Ýusup Ataýew, Röwşen Haýydow, Ýekaterina Darçi tarapyndan ýerine ýetiriljek Durda Nuryýewiň wokal we instrumental eserleri bolar.

Konserte giriş tölegsizdir.

Agajan AÇYLOW

Foto: Awtor tarapyndan berlen