Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Rus gaplaňlary kömek eder. Amur gaplaňlary sanyny kopeltmek üçin erkinlige goýberiler. Ýöne bu wagt bäş ýyldan öň däldir. On ýyldan gowrak wagt bäri Gazagystan gaplaňlaryň köpelmegi üçin ýerleri taýýarlaýar.

Russiýanyň Tebigat ministrligi Gazagystan bilen baglaşylan gaplaňlaryň nesliniň gaýtadan dikeldilmegi baradaky şertnamanyň çäklerinde ýolbarslaryň erkinlige goýberilmegi meýilleşdirilýän çäklerine baha bermek we ol ýerde ýeterlik tohumlanmanyň bardygyny barlamak üçin iş toparyny döreder. Rus tarapy gaplaňlary köpeltmek we gaýtadan dikeltmek usulyýetini hem döretdi. Taslama üçin azyndan 50 ýyl gerek boldy.

Merkezi Aziýada, Eýranyň demirgazygynda we Kawkazda tapylan turan gaplaňlary XX asyryň birinji ýarymynda bütinleý ýok edildi. Olar genetiki taýdan amurlara ýakyn, ýöne göwresi boýunça birneme pes hasaplanýar.

Ýol hadysalarynyň sany azaldy. Şu ýylyň ýanwar-awgust aýlarynda Gazagystanda ýol hadysalary bir ýyl ozalkydan 12,5% azaldy diýlip hasaba alyndy. Jemi 8.3 müň ýol hadysasy hasaba alyndy diýip ranking.kz habar berdi.

Köp ýol hadysalary Almatyda hasaba alyndy: ýylyň başyndan bäri - 2 müň ýol heläkçiligi boldy. Iň az görkeziji Ulytau sebitinde: bary-ýogy 42 ýagdaý hasaba alyndy. Şu ýylyň ýanwar-awgust aýlarynda Gazagystanda ýol hadysalary sebäpli 11,9 müň adam ýaralandy we bu bir ýyl ozalkydan 14,1% azdyr.

Häkimiýetler awtoulag eýelerine goldaw bererler. Ýangyç we çalgy ýaglarynyň bahasynyň ep-esli ýokarlanmagy bilen raýatlaryň awtoulaglara hyzmat etmek we hyzmat etmek üçin çykdajylarynyň ýokarlanmagyna garaşylýar. Bu ösüş, esasanam ykdysady derejeli awtoulaglara eýe bolan gazagystanlylar üçin has täsirli bolar. Şunuň bilen baglylykda, şeýle ulaglardan alynýan salgydy ýatyrmak, diňe hereketlendirijiniň kuwwaty artan awtoulaglara salgyt saklamak teklip edilýär. Bu çäreler 2024-nji ýylyň oktýabr aýynda täze salgyt kodeksi kabul edilende göz öňünde tutulmagy meýilleşdirilýär.

Göni daşary ýurt maýa goýumlarynyň ösüşi. Esasy ösüş Gazagystanyň nebit önümçiliginden, söwdasyndan we maliýe pudagyndan geldi. Arassa daşary ýurt göni maýa goýum akymlary 2022-nji ýylda 83,1% ýokarlandy we 6,1 milliard dollara ýetdi.

Şu ýyl Gazagystana göni daşary ýurt maýa goýumlarynyň sap akymy ösmegini dowam etdirýär. Gazagystan Respublikasynyň Milli bankynyň habaryna görä, ýanwar-mart aýlarynda Gazagystan daşary ýurt maýadarlaryndan 2,5 milliard dollar aldy, bu bolsa geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 44% köpdir.

Deňiz portunyň ýük dolanyşygynyň ýokarlanmagy. 2023-nji ýylyň ýanwar-awgust aýlarynda Kuryk deňiz portundan takmynan 1,5 million tonna ýük daşaldy, bu bolsa geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 15% ýokarydyr. 1 million tonnadan gowrak demir ýol, 430 müňden gowragy bolsa, gara ýollar bilen eltildi. Port 2023-nji ýylyň sekiz aýynda 480 parom, 13,8 müňden gowrak wagon we 18 müňden gowrak ýük ulagy bilen işledi.

Hytaýdan, Merkezi Aziýa Respublikalaryndan Azerbaýjan, Gruziýa, Türkiýe portlaryna we gündogar Ýewropa ýurtlaryna we yzlaryna gelýän harytlaryň üstaşyr geçişi artýar. Häzirki wagtda portda galla terminaly gurulýar, onuň üsti bilen ýylda 1 million tonna galla geçiriler.

Kuryk portunyň kuwwaty ýylda 6 million tonna deňdir. Emma Hazar deňziniň derejesiniň peselmegi sebäpli ýük daşamagyň mukdaryny artdyrjak Kurykyň netijeli işlemegini dowam etdirmek üçin port suwunyň düýbüni çuňlaşdyrmak wezipesi durýar.

Kiçi telekeçilik beýle bir kiçi hem däldir. 2023-nji ýylyň ilkinji sekiz aýynda Astrahan kiçi we orta kärhanalary Gazagystan bilen umumy mukdary 786,3 müň dollar bolan 27 eksport şertnamasyny baglaşdy. Geçen ýyl Astrahan sebitinden gelen telekeçiler Gazagystan bilen umumy bahasy 1,071 million dollar bolan 22 eksport şertnamasyny baglaşdy.

Şeýlelik bilen, 2023-nji ýylyň sentýabr aýyna çenli şertnamalaryň sany geçen ýylkydan eýýäm geçdi. Astrahanyň kiçi we orta kärhanalary Gazagystany balyk, ikra, un we konditer önümleri, gök önümler we miweler, konserwirlenen iýmitler, aýakgap, mineral dökünler we polimer önümleri bilen üpjün edýär.

Gazagystan Belarussiýa eksportyny artdyrar. Belarussiýa Respublikasyna eksporty ösdürmek maksady bilen, metallurgiýa, azyk önümçiligi, himiýa senagaty we maşyn gurluşygy ýaly pudaklarda 105 sany Gazagystana degişli däl harytlaryň deslapky sanawy kesgitlenildi.

Bu, Astanada Gazagystan Respublikasynyň Söwda we integrasiýa ministri Arman Şakkaliýew bilen Belarussiýa Respublikasynyň Monopoliýa düzgünleşdiriş we söwda ministri Alekseý Bogdanowyň arasynda geçirilen duşuşykda mälim boldy.

2022-nji ýylda ýurtlaryň arasyndaky söwda dolanyşygy 1,1 milliard dollara ýetdi. Oňyn dinamika şu ýylyň 6 aýynda ösdi, ýurtlaryň arasyndaky söwda dolanyşygynyň ösüşi 1,5% boldy, elbet-de bu pes däldir, ýagny 456 million dollar.

Koreýa bilen hyzmatdaşlygyň geljegi. Astanada Gazagystan bilen Koreýa Respublikasynyň arasynda senagaty we ykdysadyýeti ösdürmekde hyzmatdaşlygyň geljegi ara alnyp maslahatlaşyldy. Iki ýurduň öňdebaryjy seljeriş merkezleriniň hünärmenleri amatly maýa goýum gurşawynyň döredilişi barada çykyş etdiler.

Häzirki wagtda bu ýurtda eýýäm Günorta Koreýanyň paýtagtynyň gatnaşmagynda 500 töweregi bilelikdäki kärhana işleýär. Mundan başga-da, umumy bahasy 4,5 milliard dollar bolan 60 töweregi maýa goýum taslamasy durmuşa geçirilýär. Koreýa Respublikasy Gazagystanyň ykdysadyýetine maýa goýumlary boýunça 6-njy ýerde durýar.

Gazagystan - Albaniýa: durnukly gatnaşyklar. Gazagystan bilen Albaniýa Respublikasynyň arasyndaky diplomatik gatnaşyklar 1993-nji ýylyň 21-nji sentýabrynda ýola goýuldy. Şeýlelik bilen, bu ýyl oňa 30 ýyl doldy. Bu döwürde iki döwletiň arasyndaky gatnaşyklar yzygiderli ösdi, bu ösüş söwda hyzmatdaşlygynyň dinamikasynda aýdyň görünýär.

Şeýlelik bilen, 1995-nji ýylda ikitaraplaýyn söwda dolanyşygy bary-ýogy 18 müň dollar bolan bolsa, 2013-nji ýyla çenli diňe 1 million dollar derejesine ýetmän, hasam ösmegini dowam etdirdi. 2021-nji ýyla çenli bolsa, eýýäm 5,9 million dollara ýetdi we geçen ýyl rekord derejede 7,7 million dollara ýetdi.

Ýeri gelende aýtsak, 6-8-nji sentýabrdaky - Albaniýa Respublikasynyň Prezidenti Baýram Begaýyň Gazagystana resmi sapary diýseň üstünlikli boldy.

Russiýanyň Premýer-ministri Gazagystana gelermi? 25-nji sentýabrdan 27-nji sentýabr aralygynda Astanadaky EXPO meýdançasynda “Innoprom Gazagystan-2023” halkara senagat sergisi geçiriler. Serginiň maksady senagat hyzmatdaşlygyny ösdürmek, maýa goýumlaryny çekmek, söwda hyzmatdaşlygyny giňeltmek we global tejribe alyşmakdyr.

Bu sergide Gazagystanyň we Russiýanyň esasy senagat kompaniýalary, şeýle hem Ermenistanyň, Belarussiýanyň, Päkistanyň, Türkiýäniň, Eýranyň we Azerbaýjanyň milli ekspozisiýalary görkeziler. Gazagystanyň Daşary işler ministrliginiň resmi wekili Aýbek Smadiýarow, hormatly myhmanlaryň - Russiýanyň Hökümetiniň Başlygy Mihail Mişustiniň we Belarussiýanyň Premýer-ministri Roman Golowçenkonyň bu segä gatnaşmagynyň meýilleşdirilýändigini habar berdi.

Astanada Pan Ýuene garaşylýar. 17-19-njy sentýabr aralygynda Hytaýyň Kommunistik partiýasynyň Birleşen front bölüminiň başlygynyň orunbasary, Hytaý Halk Respublikasynyň Milli meseleler boýunça komitetiniň başlygy Pan Ýueniň ýolbaşçylygyndaky wekiliýet Gazagystana barar. Bu barada Gazagystan Respublikasynyň Daşary işler ministrligi habar berýär.

Habarda "Bu sapar milletara gatnaşyklarda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy ösdürmek nukdaýnazaryndan möhümdir" diýilýär. Saparyň dowamynda Gazagystan Respublikasynyň degişli pudaklarynyň ýolbaşçylary bilen birnäçe duşuşyklary geçirmek meýilleşdirilýär, bu meselede milletara gatnaşyklary ösdürmek we iki ýurduň arasynda tejribe alyşmak meseleleri ara alnyp maslahatlaşylar".

... Şeýle hem - Ärdogan. Türkiýäniň Prezidenti Rejep Taýip Ärdoganyň 3-nji noýabrda Gazagystana sapary bolar we türki dünýäsiniň medeni paýtagty Türküstanda geçiriljek Türki Döwletleriň Guramasynyň 10-njy sammitine gatnaşar.

Türkiýäniň daşary syýasat edarasynyň täze ýolbaşçysy Hakan Fidan Prezident Kasym-Žomart Tokaýewi Türkiýe bilen Gazagystanyň diňe bir doganlar däl, eýsem strategiki hyzmatdaşlardygyna ynandyrdy. Ankaranyň dürli meselelerde Astana goldaw bermäge taýýardygyny nygtady. Syýasatşynaslar hem, Türkiýäniň Gazagystanyň ýurduň içinde we daşary ýurtlarda bähbitlerini üpjün etmekde möhümdigini aýdýarlar.

... Doganlyk Gazagystanyň KHBS-niň maglumatlary esasynda taýýarlandy-

Bekdurdy AMANSARYÝEW

Foto: inbusiness.kz