Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Günleriň birinde türkmen saz sahnasynyň birnäçe ýyldyzy gürleşdiler we Aşgabadyň Kameratasy ýa-da Aşgabatly Kamerata (AK) atly täze topar döretmek kararyna geldiler. Bu karar hemmeleriň, ilkinji nobatda bolsa, bize – minnetdar diňleýjiler goşunymyzyň peýdasyna boldy.

Toparyň her bir agzasy özboluşly ýerine ýetiriji bölüm, täsin tehnika we ussatlykly ajaýyp sazanda bolup durýar. Olar ansamblda saz çalyp, meşhur kompozitorlaryň biriniň aýdyşy ýaly nusgawy sesi döredýärler. Her ses, her sözlem, parça barlanan we kämilleşdirilen. Diňe çaldy adyny almak üçin guralda saz çalmak däl-de, eýsem ýokary sungat üçin inçeden çeper ýerine ýetirmek bar.

Saz ansamblynyň uly ýaşly we ýaş nesilleriň arasynda çalt artýan meşhurlygyny Kameratanyň çeper ýolbaşçysy, skripkaçy Bahram Dolyýewiň hem öz pikirdeşleri (Tahyr Ataýew, Abadan Meredowa, Kakageldi Hojalekow, Aýlar Botaýarowa, Ysmaýyl Sahetmyradow, Akmyrat Gurbanow) bilen bilelikde maksatnama saýlamak meselesine gaty seresaply çemeleşmelerinde düşündirip bolýar. Ol diňe dünýä klassikleriniň ajaýyp eserlerinden ybarat däl. Sazandalar her gezek diňleýjilerini täze kompozitorlar, täze saz täzelikleri bilen tanyşdyrýarlar.

Şeýlelik bilen, kameratalylar dürli ýaşdaky diňleýjileriň talaplaryny, saz isleglerini kanagatlandyrmagy we köpçülik bilen bir tolkun uzynlygynda galmagy başarýarlar. Umuman aýdanyňda, hatda bir ýyl hem geçmedi, ýöne AK saz toparyna hemme ýerde uly isleg bildirilýär. Bularyň çykyş etmedik ýekeje uly şäher konserti ýok. Operadaky ýaly: «Kamerata – ol ýerde, Kamerata – bu ýerde!», diýip gygyraýasyň gelýär.

AK toparynyň başga bir «göze görünmeýän» agzasy, ýaş sazanda we dirižýor Döwlet Okdirow hem aýratyn bellemäge mynasypdyr. Ol Kameratanyň beýleki sazandalary bilen sahna çykmasa-da, onuň hemme ýerde bardygyny aýdyp bolar. Dovlet, Kamerata topary üçin sazlaşyklar, gurallar we öwürmeler bilen meşgullanýar. Onuň bilimi, ussatlygy we işlemek ukyby sebäpli AK şeýle gysga wagtyň içinde rekord mukdarda konsert berip bildi.

Golaýda geçirilen konsert barada aýdylanda bolsa, Aşgabat Kameratasy doly we baý çykyşlaryň tertibine täze konsert maksatnamasyny «girizmegi» başardy. Bu saz agşamynyň senesi üç gezek yza süýşürilendigine garamazdan (türkmen delegasiýasynyň bir bölegi hökmünde Kameratanyň Koreýa döredijilik sapary sebäpli), degişmede ýa-da çynlakaý, indi aýdylşy ýaly bu ýerde, moda bolan konsert maksatnamasynyň oňyn ykbaly aýgytly ädim boldy. Ol kompozisiýalaryň awtorlary üçin, şeýle hem ýerine ýetirijiler üçin, hatda diňleýjileriňem özi üçin diýseň ykbally eserleri öz içine alýar.

Mysaly uzakdan gözlemeli däl. Bize gürrüň berilşi ýaly, hut şu konsertde ýaş jübüt öýlenmek kararyna geldiler. Begenç Moşyýewiň ýerine ýetiren «Biziň söýgimiz» aýdymynyň (meşhur aýdymçy Dewid Bisbalyň repertuaryndan) sesine, ýigit gyza nika ýüzügi saplanan düýrlenen görnüşdäki konserde giriş petegini uzadyp, durmuşa çykmagy teklip etdi.

Ýeri gelende aýtsak, Begenjiň özi hem öň konsertde aýalyna söýgüsini bildirdi. Ol gül çemeni bilen sahna çykdy we italýan dilinde romantik aýdym aýtdy. Bu romantik estafetanyň dowam edýänligi gowy zat. Indi gowy saz söýüji ýaşlaryň arasynda öz ýaryny Kamerata konsertlerine çagyrmak gowy däbe öwrüldi.

Şeýle-de bolsa, ähli zat barada öz nobatynda. Agşamyň konsert maksatnamasy Anri Wýotanyň «Alt üçin kaprisi» bilen açyldy. Döwrebaplaryň hatda beýik Paganini bilen deňeşdirýän bu Belgiýaly kompozitor, mugallym, skripkaçy - wirtuozyň asuda we bagtly başlanan durmuş we saz karýerasy, soň birneme gynandyryjy wakalar bilen bozuldy. Şeýle-de bolsa, olar sazandanyň we kompozitoryň ruhuny bozmadylar, gaýtam tersine, ony täze belentlikleri ýeňip geçmäge we özi üçin täze ykbaly we durmuşy «döretmäge» iterdiler. Belki onuň sazlaşygyna-da üýtgewsiz ruhy we erki bilen tapawutlanan maestro Paganininiň durmuşyndan hakykatlar täsir eden bolsa gerek. Kompozitor Wýotan «Alt üçin kaprisi» hut şoňa bagyşlady.

Tahyr Ataýew bu çylşyrymly eseri kemsiz we çeperçilik bilen ýerine ýetirdi. Ady şony talap edýär. Gapdalynda Kapriz we Paganini sözleri duranda, örän oňat çalmaly, başgaça mümkin däl.

Ine ýene, köp adamyň ykbaly bilen baglanyşykly başga bir ajaýyp eser. Konsertde kompozitor Lýudowiko Eýnaudiniň tomaşaçylary özüne tabyn eden «1 + 1 ýa-da El degrilmesizler» filmi üçin sazyndan «Uçuş» kompozisiýasy ýerine ýetirildi. Filmde, biri düýbünden ysmaz maýyp, beýlekisi jemgyýet tarapyndan ýüz öwrülen, işsiz iki adamyň durmuş dramasy we dostlugy barada gürrüň berilýär. Bularyň ikisi-de adaty durmuşyň çäginden çykypdy. Hakyky wakalara esaslanan bu täsir galdyryjy film köp adama ruhy taýdan pes düşmezlige, hatda gaty kyn we umytsyz ýagdaýlarda-da durmuşyň manysyny tapmaga, aşyk bolmaga, geljegini meýilleşdirmäge, her täze günden lezzet almaga we öňe gitmäge kömek etdi.

Bilmän, millionlarça adamyň ykbalyna täsir eden kompozitoryň özi, söz we hereketiň üsti bilen ýetirip bolmaýan hemme zady sazyň aýdyp we suratlandyryp biljekdigini hasaplaýar. Saz ynandyryp, höweslendirip, ruhlandyryp bilýär. Bu film çykandan soň köpler kompozitor Eýnaudiniň döredijiligi bilen gyzyklandy we ol hakykatdanam dünýäde meşhurlyk gazandy.

Saz agşamynyň maksatnamasynda zehinli goboýçy Didar Ýomudowyň Kamerata bilen ýerine ýetiren Rahmaninowyň «Wokaliz»-i hem ýaňlandy. Bu eseriň gyzykly ykbaly bar. Rahmaninowyň agyr günlerde we kyn özgerişliklerde döreden wokaliz mukamy (sözsiz aýdym), özboluşly awtoryň tobasy, Watan bilen hoşlaşyk, uzak gezelençleri duýmak ýaly boldy.

Bu eseri döreden kompozitor birnäçe ýyllap ony köpçülige görkezmäge howlukmady. Rahmaninowyň birnäçe täze kompozisiýasy eýýäm ýazylypdy, neşir edilipdi we hatda ýerine ýetirilipdi, emma «Wokaliz» henizem stolyň çekmesinde ýatyrdy. Ýöne nahilidir bir ýokary güýçler gatyşan ýaly, ol ýene kompozitoryň ýadyna düşdi.

Ilkinji çykyşdan we neşirden soň, bu kompozisiýa şeýle bir meşhur boldy welin, ähli saz gurallarynyň ýazgylarynda diýen ýaly peýda boldy. «Wokaliz» mukamyny diňläniňde, ol şemal bilen bulutlara sowrulyp, howada ýokary göterilip, burum-burum we çylşyrymly şekiller döredýän asman ýylany ýaly. Onuň uçuşyna tomaşa edip, ýene biraz salymdan täze bahar şemaly asman ýylanyny öz gününe goýar we ol sag-salamat ýere gonar diýip pikir edýärsiň. Ýöne soň täze öwüsýän şemal ony alyp, düýpsüz gök asmana göterýär. Bu ajaýyp howaly «Wokaliz»-i ilkinji bolup ýerine ýetiren meşhur aýdymçy Antonina Neždanowady. Rahmaninow ony hut şoňuň özüne bagyşlapdy.

Iňlis kompozitory Filip Arnold Hezeltaýnyň sazy hem şol agşam ýaňlandy. Bu sazanda, ömrüniň kynçylyklary we başdan geçirmeleri bilen göreşenligi bilen tanalýar. Bagty tutmak we ykbaly aldamak üçin hatda ol özüne Piter Warlok lakamyny hem alypdy. Bu at bilen ol «Kirişliler üçin sýuita» atly alty bölümde neşir etdi. Sýuita, ýönekeý sözler bilen aýdylanda, tans häsiýetli saz kompozisiýalarynyň aýlawydyr. Bir toplumdaky bölekleriň sany dörtden alty ýa-da ýedä çenli üýtgäp bilýär. Oňa eýýäm awtoryň özi karar bermeli.

Hezeltaýnyň (Warlok) bu eseri «Kapriol» ady bilen hem tanalýar. Ol XVI asyryň fransuz tans sungaty baradaky traktatyndan alnan tans sazlarynyň mowzuklaryna ýazylýar. Sýuita sazynyň gadymy we şol bir wagtyň özünde häzirki sesi birleşdirmegi gyzykly. Kompozitoryň stiline we diline, kompozitoryň keltiň saz medeniýetine hemişe nygtaýan ýakynlygy güýçli täsir edipdir.

Ýeri gelende aýtsak, şahsy synlamalaryma görä, kameratistler sýuita çalmagy halaýarlar. Bu eýýäm olaryň ýerine ýetiren dördünji sýuitasy. Belki sazandalary bir aýlawyň dowamynda saz görnüşleriniň, žanrlaryň we keýpleriň dürlüligi özüne çekýän bolsa gerek, şeýle hem köpçüligiň hem ýüregini gysdyrmaýar.

Türkmenistanyň halk artisti Leýli Okdirowa million durmuş päsgelçiliklerini ýeňip geçen kyn ykbaly bolan aýdymçy Anna Germanyň repertuaryndan «Megerem» aýdymyny aýtdy. Onuň hekaýasy batyrlygyň we sungata wepalylygyň mysalydyr.

Agşam Leýli Okdirowa bilen Begenç Moşyýewiň duetde ýerine ýetiren Şarl Aznawuryň repertuaryndaky «Baky söýgi» aýdymy bilen dowam etdi. Aznawuryň diňe şu aýdymy aýtmagy hem onuň rowaýat bolmagyna ýeterlikdi diýýärler. Bu aýdym aýdymçynyň hakyky wizit kartasyna öwrüldi. Täsirli we ak ýürekli mukam, şeýle bir tanyş we şol bir wagtyň özünde her gezek täze görnüşde ýaňlanýan, durmuşa geçirip bolmajak arzuw we umyt baradaky pikirleri oýandyrýar.

Emma tukatlanmalyň. Baky söýgi – asla şahyrlaryň owadan hilesi däl. Biohimikleriň söýgi üç ýyl dowam edýär diýen tassyklamasyna we pomidor hakda degişme sözlerine garamazdan, Garward alymlary bu duýgynyň baky dowam edip biljekdigini eýýäm takyk hasapladylar we subut etdiler.

Konsertiň ýene bir gyzykly açylyşy, klarnet we kirişliler üçin «Klezmer tansy»-nyň awtory rumyn kompozitory Şerban Nikiforyň eseri boldy. Ýewreý sazandalaryna Ýewropada klezmer diýilýärdi. Bu eser sese belli bir gündogar we hatda ekzotik häsiýet berýän ýewreý sazlarynyň äheňleri bilen örtülendir. Agşamyň myhmanlary täzeligi haladylar we açylmaýan lezzet bilen diňlediler.

Ýeri gelende aýtsak, kompozitor ýewreý äheňlerine esaslanýan tanslaryň tutuş toplumyny düzdi. Olaryň arasynda «Toý tansy», «Kiçijik tans», «Klezmer degişmesi», «Klezmer fantaziýasy» we «Klezmer Sýuitasy» bar. Bu kompozitor Holokost hakda saz döredijiliginde dissertasiýa ýazmagy bilen hem tanalýar. Faşistleriň pidalaryna bagyşlanan eserleri wagyz etmekde uly orun tutdy. Kompozitor Şerban Nikiforyň tagallasy bolmadyk bolsa, bu kompozisiýalaryň ykbalynyň nähili boljagy belli däldi.

«Konsert gutardy, ýaşasyn täze konsert!», - diýip täze patyşanyň tagta çykanda aýdylan köne fransuz sözüni üýtgedibem aýdyp bileris.

Tötänlik ýa-da şeýle meýilleşdirilipdi, ýöne bu ýatdan çykmajak konsertiň maksatnamasy dürli wakalaryň gidişine täsir eden kompozisiýalardan ybaratdy. Ondanam ýeke-täk dogry netije çykaryp bolýar: saz diňläň, konsertlere gidiň we size bagtam bolar!

Ayna SHIROVA

Foto: предоставлено Бахрамом Долыевым