Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Çynma-çynyň ähli künjeklerinde gadymy hytaý filosofy Konfusiýiň taglymatlary hakda bilýärler. Onuň filosofiýasyna görä, hemme zadyň ikitaraplaýynlygy ilki başdan hadysanyň, ösüşiň, hadysanyň, we ş.m barlygy tebigata mahsusdyr.

Gadymy döwürde Konfusiý tarapyndan düzülen bu öwretmek ýörelgesi, daş-töweregimizdäki ähli zatlara, şol sanda iň täze tehnologiýalara we önümlere baha bermek üçin ulanylýar.

Sinhua habar gullugy, Urumçide geçirilen VI Bütindünýä metbugat sammitiniň açylyş güni neşir edilen “Emeli aň döwründe metbugatyň jogapkärçiligi we wezipesi” atly hasabatynda beýleki esasy mowzuklar bilen birlikde EA-yň köpçülikleýin habar beriş serişdeleri pudagyndaky howplary barada durup geçdi. Bu işiň awtorlary, emeli aňyň adalatsyz ulanylmagynyň ýalan maglumatlaryň işjeň öndürilmegine we ýaýramagyna getirjekdigine ünsi çekýärler.

Hakykatdanam, galp habarlar sosial ulgamlarda aýratyn ünsi çekip, ählumumy maglumat giňişligine eýýäm doly aralaşdy. Hakykat şol galp habarlaryň gözegçiliksiz ýaýramagyna esasan emeli aňyň täsiri bar. Galp habarlar şeýle giň ýaýrady we adaty bir zat ýaly bolup galdy, indi okyjylary geň galdyrmaýar. Emma bularyň hemmesine garamazdan, hemme adam hemişe nirede ygtybarly habar, nirede ýalan maglumat ony kesgitläp bilmeýär.

Urumçidäki forumda daşary ýurtly myhmanlaryň arasynda çykyş edenleriň ählisi däp bolşy şol bir wagtyň özünde, sammite gatnaşmaga çakylygy üçin guramaçylara tüýs ýürekden minnetdarlyk bildirip, bu formatdaky öňki gurnalan çäreler ýaly gowy guralandygy bellediler. Şeýle hem örän möhüm meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldylar.

Şeýle-de bolsa, minnetdarlyk bilen hasabat berýäniň diline gaharly sözlerini getirmek üçin emeli aňyň mümkinçiliklerinden peýdalanmak kän bir peýdaly bolmazdy, ...sebäbi ol sammite hormat bilen çagyryldy. Bu ýagdaýda çykyş edýäniň söz organlarynyň wideoşekilinde gahar sözlerine laýyklykda işlemegini göz bilen görmek mümkin, şeýlelik bilen hakykatda aýdan zatlarynyň manysyny ýoýýar.

Bu ýagdaýda ýalan sözlerden gutulmak, okyjynyň media sowatlylygy, hakykatda bolup geçýän zatlara düşünmegi, şeýle ýagdaýyň ýokdugyna içki ynamy bolup biler. Şeýle hem maglumatlary beýleki abraýly çeşmeler bilen barlamak peýdaly bolar.

Sinhua agentliginiň hasabatynda agzalan emeli aňyň jemgyýetçilik pikirini dolandyrmak we maglumatlaryň biri-birine garşy durmagy üçin ulanylyp bilinjekdigine alada bildirýär. Hasabatda, dolandyryjy gurallarynyň we usullarynyň yzygiderli ösýändigini, maglumat gurşawyny has çylşyrymly we öňünden aýdyp bolmajakdygyny görkezýär.

Galp maglumatlaryň köpçülik aňyna tutanýerliliginiň we gözbaglaýjylyk täsiriniň çynlakaý netijeleri berýändigini inkär edip bolmaz. Ýalan habarlar ykdysady taýdan howply maliýe wulkanlarynyň döremegine sebäp bolup biler we käbir çişiriji habarlar güýçli durmuş nägilelikleri we hatda harby çaknyşyklary hem döredip biler.

Sinhua agentliginiň baş direktory jenap Fu Hua sammitde eden çykyşynda emeli aňyň köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň işini çaltlaşdyrýandygyna garamazdan, şol bir wagtyň özünde maglumatlaryň hiline we ygtybarlylygyna şübhelenýändigini aýtdy. Şonuň üçin dünýädäki iň uly habar agentlikleriniň biriniň ýolbaşçysynyň sözlerine görä, media pudagy täze tehnologiýalary ulanmak bilen žurnalistikanyň ýokary standartlaryny saklamak üçin arasynda deňagramlylygy tapmaly.

— Tehnologiýa mümkinçiliklerimizi giňeldýär, ýöne biziň ýerimizi tutmaýar – diýip Fu Hua aýtdy. – Esasy orny adam eýeleýär. Adamlar habar žurnalistikasynyň esasydyr, şeýle hem – onuň diňleýjieri. Iň esasy we döredijilik elementleri hem adamlar tarapyndan döredilýär.

Emeli aň gural hökmünde, maglumatlara gymmatly bir zat goşmaga hyzmat edýär, emma žurnalistleriň ornuny tutmaýar. Bütindünýä media sammiti ýaly meýdançalar milli habar beriş serişdeleriniň arasyndaky hyzmatdaşlygy çuňlaşdyrmaga we sanly deňsizligi ýeňip geçmäge kömek edýär.

...Barlaglara görä, sorag edilen žurnalistleriň 66%-i emeli aňyň media ulgamyna edýän täsirine oňyn baha berýärler, ýarysyndan gowragy eýýäm öz işine EA-ny ornaşdyrdylar. Şol bir wagtyň özünde, soraga gatnaşanlaryň aglaba köplügi (85,6%) media pudagynda emeli aňyň dogry ulanylmagy üçin mundan beýläkde kadalaşdyrmak üçin goşmaça çäreleri durmuşa geçirmek zerur hasaplaýarlar.

TASS-yň baş direktory Andreý Kondraşow çykyşynda dünýä köpçülikleýin-mediany ýokary hünär standartlaryny saklamaga we täze emeli aň ulgamlarynyň umumy döredilen döwründe etikany ýatdan çykarmazlyga çagyrdy. Hususan-da, Andreý Olegowiç:

— Belli bir nukdaýnazardan seredeniňde, adamlar tehnologiýa erbet zatlary öwredýär. Ýatlamak möhümdir, EA islendik tehnologiýa ýaly – diňe bir guraldyr. Tehnologiýa nähilli kämilleşenine garamazdan, EA-yň aňyrsynda adam we onuň ruhy durandyr. Şonuň üçin häzirki sammitiň tehnologiki temasyny göz öňünde tutup, meniň çagyryşym tersine seslener: geliň has adamkärçilikli bolalyň!

... Biziň günlerimizde media pudagynda emeli aň adam zähmetiniň ornuny tutup biljekdigi baradaky aladalar artýar. EA ýakyn wagtda mazmun döretmegiň ähli döredijilik we tehniki taraplaryny – ýazgylary we ssenariýalary ýazmakdan wideo düşürmek we şekilleri gaýtadan işlemek ýaly ähli işleri öz üstüne alar diýen aladalar bar.

Mundan başga-da, EA esasynda algoritmler tomaşaçylaryň gyzyklanmalaryny şeýle takyk çaklap biler, adaty köpçülikleýin habar beriş serişdesi ulgam tarapyndan döredilen emeli mazmun bilen bäsleşip bilmez.

Soragy bermegiň wagty geldi: žurnalistika adamlaryň diňe özbaşdak habar döredýän ulgamlaryň hyzmatkärine öwrülip bilermi?

“Rus gazeti” (“Российской газеты”) gazetiniň baş müdiri Pawel Negoitsy bu mesele baradaky pikiri has gowy bolup görünýär:

— Şeýle gelejek gorkunç ýaly görünýär, ýöne hakykatdanam amala aşjakdygyna garaşanyňa degenok – diýip Pawel Afanasýewiç hasaplaýar. – Islendik tehnologiýany adamlaryň durmuşyna ornaşdyrmagyň tehnologiki we psihologiki bolşy ýaly öz logikasy we çäkleri bar. Şonuň üçin EA-iň aralaşmagynyň hem belli bir nokada ýetip, mundan beýläk gitmezligi mümkindir. Iň bolmada şonuň üçin emeli aň diňe bir meseläni döredip bilmän, bu meseleleri çözmek üçin gurallar bilen üpjün edip bilýär. Adamlaryň we adaty maglumat tehnologiýalarynyň başaryp bilmejek köp mukdarda maglumatyny seljermek, guramak we barlamak üçin has köp ulanylar. Emma adamlar döreder.

Foruma gatnaşyjylar, emeli aňyň döwründe köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň özara täsiri we mundan beýläk-de ösdürilmegi bilen baglanyşykly başga-da birnäçe möhüm meseläni ara alyp maslahatlaşdylar. Sinhua habarlar agentliginiň EA pudagyndaky tehnologiki üstünlikleriniň gyzykly we öwrediji çykyşy boldy.

Forumyň çäginde gatnaşyjylar Sinszýan-Uýgur awtonom sebtiniň ýakyn ilatly ýerlerine we tebigy gözel ýerlerine baryp gördüler. Bu maksatnamanyň üsti bilen bu sebitiň çalt ösýändigine ýene bir gezek ynandym. Men hatda çalt depginde ösýär diýerdim.

Ýöne dostlukly Hytaý Halk Respublikasynyň Sinszýan-Uýgur awtonom sebitinde köpmilletli adamlaryň nähili ýaşaýandygyny barada has giňişleýin maglumat indiki makalamda aýtmaga we foto suratlar arkaly görkezmäge synanyşaryn.

… Hytaýyň Urumçi şäherinde geçirilen VI Bütindünýä media sammitine dünýäniň 106 ýurdundan we sebitlerinden bäş müňden gowrak köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekiliniň gatnaşandygyny ýatladýaryn.

Iki ýüzden gowrak öňdebaryjy metbugatyň, hökümet edaralarynyň we halkara guramalarynyň wekilleriniň arasynda ORIENT – MEDIA TURKMEN habar gullugynyň web sahypasy hem bardy.

Şeýlelik bilen, Urumçide geçirilen 2024-nji ýyldaky ählumumy media sammitinde ileri tutulýan meseleleriň biri žurnalistleriň emeli aň ulgamlaryna bolan ahlakly garaýyş mowzugydyr, olar howpsuz we hyýanatçylyklardan goralmalydyr. Şeýle hem, planetamyzyň ähli adamlaryna adam mertebesini bozmazdan hyzmat etmäge borçlydyr. Galyberse-de, umumy geljegimiz EA bilen nähili gatnaşygymyza baglydyr.

...Çynma-çynyň ähli künjeklerinde Hytaý siwilizasiýasynyň ösmegine güýçli täsir eden gadymy hytaý filosofy Konfusiýiň taglymatlary hakda bilýärler. Onuň ýörelgeleri we gymmatlyklary henizem köpmilletli hytaý halky üçin ahlak taýdan ýol görkeziji bolup hyzmat edýär. Konfusiýa etikasynyň altyn düzgüni esaslandyryjynyň pikirinde jemlenendir:

“Her bir adamy özi ýaly hormatlamak we bize edil nähilli garalmagyny isleseň şonuň ýaly hem olara garasak şondan beýik zat ýokdur”.

Bekdurdy AMANSARYÝEW

Foto: ORIENT news