Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Türkmenistanyň wekiliýeti “Merkezi Aziýa - Ýewropa Bileleşigi: howpsuzlyk hyzmatdaşlygynyň täze meýilnamasy” atly bilermenleriň maslahatyna gatnaşdy. Duşuşyk 24-nji maýda, anna güni Daşkende bilermenler merkezleriniň wekilleri, Merkezi Aziýa sebitiniň ýurtlarynyň hukuk goraýjy guramalarynyň we Ýewropa Bileleşigine degişli guramalaryň wekilleriniň gatnaşmagynda geçirildi.

Bu çäre, 2023-nji ýylyň iýun aýynda Gyrgyz Respublikasynyň Çolpon-Ata şäherinde Merkezi Aziýa we Ýewropa Bileleşiginiň liderleriniň 2-nji ýygnagynda gazanylan ylalaşyga laýyklykda gurnaldy.

Ýewropa Bileleşiginden gatnaşyjylarynyň arasynda ÝB-niň Merkezi Aziýa boýunça ýörite wekili Terhi Hakala, Terrorçylyga garşy utgaşdyryjy Bartjan Wegter, ÝB-iň Özbegistandaky ilçisi Şarlot Adrian, ÝB tarapyndan maliýeleşdirilýän taslamalaryň maksatnamalarynyň utgaşdyryjysy we ýolbaşçylary we ÝB-niň gurluşlarynyň beýleki hünärmenleri ýagny howpsuzlyk babatynda Ýewropa Bileleşigi – Merkezi Aziýa görnüşinde iş alyp barýanlar hem bar.

Merkezi Aziýa ýurtlaryndadan analitik merkezleriniň bilermenleri we hukuk goraýjy guramalaryň hünärmenleri, beýleki ministrlikler we pudaklar wekilçilik etdi.

Maslahatda LEICA (Merkezi Aziýada hukuk goraýjy edaralar), BOMCA (Merkezi Aziýada serhet dolandyryş maksatnamasy) we CADAP (Merkezi Aziýada Neşe serişdeleri garşy Hereketleriň Maksatnamasy) ýaly howpsuzlyk hyzmatdaşlygy maksatnamalary arkaly Ýewropa Bileleşigi bilen Merkezi Aziýanyň arasyndaky häzirki gatnaşyga syn we baha berildi.

Terrorçylyk, ekstremizm we radikalizm, kiberjenaýatçylyk, serhetüsti guramaçylykly jenaýat we adam söwdasy ýaly howplara garşy göreşmek üçin geljekdäki hyzmatdaşlygyň mümkinçilikleri öwrenildi.

“Transmilli guramaçylykly jenaýat, serhet howpsuzlygy we terrorizmiň arasyndaky baglanyşyk, Ýewropa Bileleşigi bilen Merkezi Aziýanyň arasynda howpsuzlyk pudagynda hyzmatdaşlygyň täze gün tertibini düzmegiň ähmiýeti” atly mowzuk boýuça geçirilen birinji mejlisde Türkmenistan Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklar institutynyň Strategik barlaglar boýunça ylmy merkeziniň ýolbaşçysy Şiri Şiriýew öz çykyşynda sebit howpsuzlygyny üpjün etmek Merkezi Aziýa ýurtlary üçin iň möhümdir diýip belledi.

Bu nukdaýnazardan, Owganystanyň durnukly parahatçylygyny, durnuklylygy we dinamiki ösüşini gazanmak üçin goňşy ýurtlaryň özara gatnaşygyna degişli mesele bolup galýar. Bu mesele häzirki wagtda halkara jemgyýetçiligi üçin ileri tutulýan ugur bolmaly.

Ýakynda Merkezi Aziýa sebitiniň döwlet baştutanlarynyň sammitinde Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow howpsuzlyk meseleleri bilen baglanyşykly sebite abanýan esasy howplara ünsi çekdi. Olara şular girýär: içerki syýasy ýagdaýy durnuksyzlaşdyrmak synanyşyklary we ekstremist we radikal elementleriň aralaşmagy, sebitiň serhedine ýakynlykda ýüze çykýan harby-syýasy çaknyşyklaryň ýaramaz täsiri, maglumat tehnologiýalarynyň bikanun ulanylmagy, pikirleriň we garaýyşlaryň daşyndan üýtgedilmegi, halklarymyzyň däplerine ters gelýän pikirler we garaýyşlar.

Şular ýaly çynlakaý meseleleri bilelikde, agzybirlikde we şeýlelik bilen Merkezi Aziýada durnuklylyk we ynam gurşawyny saklamak üçin güýçli we bölünmez howpsuzlyk sebit ulgamyny döretmeligini Türkmenistanyň Döwlet Baştutyny ýerlilikli hasap edýär.

Şirew bu meselede ÝB-niň parahatçylygy we durnuklylygy, suwy, daşky gurşaw we azyk howpsuzlygyny goramak we halkara terrorçylyk, guramaçylykly jenaýat we ekstremizme garşy göreşde tagallalary birleşdirmek bilen baglanyşykly häzirki zaman kynçylyklaryna mynasyp jogap bermäge ukyply bu oňyn teklipleri goldamagynyň möhümdigini aýtdy.

Türkmenistanyň neşe serişdeleriniň bikanun dolanşygyna garşy göreşde tagallalary birleşdirmek ileri tutýan ugurlaryndan biridir. Merkezi Aziýanyň sebitleýin maglumat utgaşdyryş merkezi (CARICC) – bu ýer täsirli mehanizm, neşe serişdeleriniň, psihotrop maddalaryň we olaryň bikanun dolanşygyna garşy göreşmek boýunça sebitleýin utgaşdyryjy merkezdir.

Şiriýew kärdeşleriniň ünsüni hemişe üýtgeýän, bazarlara uýgunlaşýan we jenaýatyň täze görnüşlerini döredýän transmilli guramaçylykly jenaýat meselesine hem çekdi. Şeýle ählumumy hadysa garşy giňişleýin we yzygiderli göreş ähli derejelerde hyzmatdaşlygy talap edýär we hökümetler, işewür toparlar, raýat jemgyýeti we halkara guramalary bu meselede işjeň orny eýelemelidir.

Galp web sahypalaryny döretmek we goldamak bilen bir hatarda terrorçy we ekstremist guramalar wirtual jemgyýetlerde we forumlarda, sosial ulgamlarda we jemgyýetçilik portallarynda işjeňdir. Sosial media terrorçylyk hüjüm meýilnamalaryny toplamak, wagyz etmek we ýaýratmak, şeýle hem aňtaw maksatlary üçin has köp ulanylýar.

Internet, söwda we hyzmatlar, şol sanda kriptowalýutalary we beýleki sanly aktiwleri ulanmak üçin giň platforma öwrüldi. Halkara terrorçylyk guramalary öz maksatlaryna ýetmek mümkinçiligini elden gidirmeýärler. Häzirki wagtda wirtual aktiwler maliýe terrorçylygynyň gowşak serişdeleriniň birine öwrülýär.

Jemgyýetiň, işewürligiň we döwletiň çalt sanlylaşdyrylmagy kiberhowpsuzlyk pudagynda birnäçe obýektiw meseläni döredýär. Hünärmenleriň pikiriçe, soňky birnäçe ýylda dünýäde kiber hüjümleriň sany 2020-nji ýyl bilen deňeşdirilende 50% artdy. Häzirki hakykatlary göz öňünde tutup, Şiri Şiriyeýew tagallalary maglumat pudagynda işgärleri taýýarlamak, gaýtadan taýýarlamak we kämilleşdirmek ýaly hyzmatdaşlygyň ugurlaryna gönükdirmegiň möhümdigini, yzygiderli esasda media bilimini ornaşdyrmak we ilatyň media sowatlylygyny ýokarlandyrmak, bu ugurda tejribe alyşmak, Merkezi Aziýa döwletleriniň hukuk goraýjy edaralarynyň arasynda özara gatnaşyklaryň we maglumat alyşmagyň netijeliligini ýokarlandyrylmagyny belledi.

Şeýle utgaşdyrylan we biri-biriniň üstüni ýetirýän bilelikdäki çäreleriň kabul edilmegi, häzirki howpsuzlyk meselelerine we howplaryna ýeterlik jogap bermäge mümkinçilik berer.

Şiriyeýew sebitdäki ýurtlar üçin şeýle ýaramaz netijelere sebäp bolup biljek Merkezi Aziýadan daşary ýurtlara göçüp barmak meselesine, zähmet ýetmezçiligi, ýaşaýyş derejesiniň peselmegi we milli ykdysadyýet krizisi; arabaglanyşyklary we ýörite bilimleri bolan guramaçylykly daşary syýasy oppozisiýanyň döremegi, sebitiň hökümetleri üçin garaşylmadyk kynçylyklary döretmäge ukyply, syýasy ekstremizmiň we jemgyýetçilik nägileliginiň ýokarlanmagyna ünsi çekdi.

Ýerleşýän ýurtlarynda bikanun migrantlar adam söwdasynyň pidasy bolup bilerler ýa-da jenaýat işlerine gatnaşyp bilerler. Bikanun migrasiýa ýollary guramaçylykly jenaýat toparlary tarapyndan has köp ulanylýar we halkara terrorçylyk we ekstremist guramalarynyň agzalarynyň daşalmagy üçin hyzmat edýär.

Merkezi Aziýa döwletleriniň çäginde bikanun migrasiýa garşy göreşmegiň netijeliligini ýokarlandyrmak üçin ileri tutulýan ugurlar, Halkara Migrasiýa Guramasy we bu meselede ýöriteleşen beýleki halkara we sebit guramalary bilen hyzmatdaşlygyň mundan beýläk-de ösdürilmegi bolup durýar.

Bütindünýä jemgyýeti üçin iň howply kynçylyklaryň we howplaryň arasynda halkara terrorçylygynyň adaty howpsuzlyk çärelerinden ýüz öwürmek üçin adaty däl çäreleri amala aşyrmak ukybynyň ýokarlanmagy bar. Terrorçylar jenaýat niýetlerini durmuşa geçirmegiň täze, barha howply görnüşlerini gözleýärler. Terrorçylyk talaplaryny ýerine ýetirmäge mejbur etmek üçin girew almak ilatyň arasynda ep-esli weýrançylyga we ýitgi çekmäge gönükdirilen hereketler bilen çalşyrylýar. Şol bir wagtyň özünde, ilki bilen köpçüligiň özi sebäp bolup biljek terrorçylykly hereketleri etmegiň usullaryna ünsi jemleýärler.

Bularyň hemmesi dünýä jemgyýetçiligi tarapyndan diňe bir ýüze çykmagyň dürli görnüşlerini däl, eýsem ýüze çykýan durmuş-ykdysady we syýasy şertleri hem göz öňünde tutup, terrorçylyga garşy yzygiderli tagallary birleşdirmegi talap edýär diýip, Türkmenistan Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklar institutynyň Strategik barlaglar boýunça ylmy merkeziniň ýolbaşçysy sözüni jemledi.

Maslahatda ara alnyp maslahatlaşylan ugurlaryň arasynda sanly giňişlikde terrorçylyga garşy göreş, halkara terrorçylyga, dini ekstremizme we ýaşlaryň radikallaşmagyna garşy göreşde sosial ulgamlaryň orny, sosial ulgam administrasiýalary bilen özarabaglanşyk, messenjerleriň we poçta hyzmatlarynda kiber giňişlikdäki howplary wagtynda kesgitlemek we olara garşy durmak ýaly meselelem hem bar. Türkmen wekileýitiniň düzüminde Milli howpsuzlyk ministrliginiň we Türkmenistanyň Içeri işler ministrliginiň wekilleri hem bar.

ORIENT news

Foto: orient.tm