Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

“Türkmen kompozitorlarynyň eserlerinde Magtymgulynyň keşbi” - Maýa Kuliýewa adyndaky Türkmen milli konserwatoriýasynyň Sazyň taryhy kafedrasynyň uly mugallymy Leýla Babaýewa, nusgawy şahyryň 300 ýyllygy mynasybetli ylmy monografiýasyny bu tema bagyşlady.

Awtor barada gysgaça aýdyp geçsek: Leýla Çaryýewna Babaýewa sazandalaryň maşgalasynda dünýä indi, onuň kakasy kompozitor, uly dogany zehinli pianinoçy, Türkmenistanyň sungatda at gazanan işgäri Arslan Babaýewdir. Respublikanyň ýöriteleşdirilen orta sazçylyk mekdep-internatynda, mugallym Alina Aýmuradowanyň synpynda fortepiýano we mugallym Zifara Guseýnowanyň synpynda saz teoriýasy ugurlary boýunça bilim aldy, soňra Pýotr Ilýiç Çaýkowski adyndaky Moskwa döwlet konserwatoriýasynda okady. Soňra ol bilimini Türkmenistan Ylymlar akademiýasynyň Taryh institutynda, "Saz sungaty" hünäri boýunça dowam etdirdi, bu ýerde onuň ylmy ýolbaşçysy Özbegistanyň sungatda at gazanan işgäri, sungaty öwreniş ylmynyň doktory, professor Faýzulla Karomatow boldy.

1986-njy ýyldan bäri Leýla Babaýewa Maýa Kuliýewa adyndaky TMK-da taryhy-nazaryýeti dersinden sapak berýär, talyplaryň ylmy we diplom işlerine gözegçilik edýär we ylmy-gözleg işlerini alyp barýar. Ol ylmy we ylym-populýar makalalarynyň awtorydyr, “Gündogar halklarynyň saz taryhy” (Myrat Gurbanow bilen bilelikde ýazylan) kitabynyň awtory we “Dünýä saz medeniýeti” okuw kitaplarynyň üstünde işlemegini dowam etdirýär.

Neşir edilen bu monografiýa Magtymguly Pyragynyň türkmen saz sungatyndaky dowamly ähmiýeti baradaky ýörite ylmy gözlegdir. Kompozitoryň döredijiligine esaslanan ylmy iş şahyryň dünýägaraýşynyň, edebi zehininiň we onuň milli medeniýetiň taryhyndaky ornuny görkezýär.

Awtor, Magtymgulynyň poeziýasynyň göçme we emosional gurluşyndan başlap, onuň saz bilen baglanyşygyny, milliliginden başlap, dürli ugurlar boýunça öwrenýär, saz hakda klassigiň sitatalaryny getirýär, gündogar sungatyna mahsus bolan poeziýa bilen sazyň arasyndaky baglanyşyk däbine ünsi çekýär, şahyryň döredijiliginiň halk döredijiliginde şekillendirilmegini, goşgularyň düşündirilmegini we bagşy tarapyndan ýerine ýetirilişiniň aýratynlyklaryny häsiýetlendirýär.

Leýla Babaýewa şahyryň türkmen kompozisiýa mekdebiniň döremeginde we ösmeginde täsirini kesgitlemäge synanyşýar. Žanrlar (opera, simfoniýa, simfoniki eserler, wokal-simfoniki eserler, hor we kamera-wokal sazy, film sazy) we saz eserleriniň temalary hem görkezilýär. Hususan-da, Pyragynyň durmuşynda iň möhüm wakalary barada gürrüň berýän Ýuliý Meýtusyň “Magtymguly” operasy (Alty Garlyýewiň we Berdi Kerbabaýewiň librettosy) operasy (1962) derňelýär.

Weli Muhadowyň “Magtymgulynyň ýagty ýadygärligine” atly 1-nji simfoniýasy (1974) ýaly eserler hem gözden geçirilýär, bu ýerde şahyryň dünýägaraýyş düşünjeleri tematiki materialyň ösüşiniň esasy we baş keşbi bolup hyzmat edýär.

Mundan başga-da, Aşyr Kulyýewiň “Magtymguly” (1948) simfoniki poemasynda eseriniň programma häsiýeti, sýužetiň umumy düşündirilmegi we halk sazlarynyň ulanylyşy seljerilýär, bu ýerde çeper düşünjäniň döredilmegi beýik şahyryň keşbi bilen ýakyndan baglanyşyklydyr.

Monografiýa türkmen kompozitorlarynyň wokal, simfoniki we hor döredijiligini öwrenýär, Magtymgulynyň eserlerindäki filosofiki şekilleri, watançylyk temalaryny we söýgi sözlerini açyp görkezýär. Bular Suhan Tüýliýewiň “Türkmen binasy” (2008) we Meret Annamyradowyň “Täleý” (1999) eserleridir. Daňatar Öwezowyň, Weli Ahmedowyň, Nury Muhatowyň we beýlekileriň hor eserlerindäki şahyryň goşgularynyň düýpli beýany bellendi.

Magtymgulynyň poeziýasyny durmuşa geçirmegiň iň giň ugry kamera-wokal lirikasydyr. Ylmy işiň awtory, Alty Garlyýewiň režissýorlyk eden “Magtymguly” filmindäki Nury Halmämedowyň sazyna aýratyn bir bölüm bagyşlaýar.

Leýla Babaýewanyň monografiýasy orta we ýokary okuw mekdepleriniň talyplary üçin niýetlenendir şeýle hem, Magtymguly Pyragy we türkmen saz medeniýeti bilen gyzyklanýan köp sanly okyjylar üçin hem gyzykly bolar.

Mähri SUHANOWA

Foto: TMK