Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Golaýda Beýik Ýüpek ýolunyň gündogar başlangyç nokady bolan Sian şäherinde ilkinji «Hytaý-Merkezi Aziýa» sammiti üstünlikli geçirildi. Çžan Sýan, 2100 ýyl gowrak mundan ozal Han dinastiýasynyň wekili hökmünde bu ýerden Günbatar territoriýa gidip, Hytaý bilen Merkezi Aziýanyň arasynda dostlukly gatnaşyklar üçin esas döretdi. Bu sammit, Hytaý tarapyndan şu ýyl gurnalan ilkinji uly göwrümli çäre, şeýle hem Hytaý bilen Merkezi Aziýanyň arasyndaky gatnaşyklaryna taryhy we ýadygärlik häsiýetini beren «Hytaý-Merkezi Aziýa» mehanizmi döredileli bäri soňky 3 ýylda geçirilen ilkinji sammitdir.

Esasy söz 1: Hytaý we Merkezi Aziýa umumy ykbalyň jemgyýeti

«Hytaý - MA» umumy ykbalyň has ýakyn jemgyýetini döretmek sammitiň iň möhüm syýasy netijesi bolup, bu halkara jemgyýetçiligine Hytaý bilen MA ýurtlarynyň arasyndaky gatnaşyklaryň durnukly ösmegine ýardam bermekde birleşýän, döredijilik kuwwatyny we bilelikdäki tutanýerliligini görkezdi. Sammitiň dowamynda Hytaýyň prezidenti Si Szinpin Hytaý we Merkezi Aziýa üçin umumy ykbal bileleşigini döretmek üçin aşakdaky 4 ugra eýermelidigini, biri-birine kömek hem-de goldaw bermegi, umumy ösüşi öňe sürmelidigini, ähliumumy howpsuzlygy üpjün etmelidigini we köp asyrlyk dostlugy berkitmelidigini aýtdy.

Sammitiň netijesinde Hytaý we Merkezi Aziýa üçin umumy ykbalyň has ýakyn jemgyýetini döretmek islegini tassyklaýan Sian beýannamasy çap edildi. Umumy ykbaly bolan jemgyýet düşünjesi, Hytaý-Merkezi Aziýa gatnaşyklaryny ösdürmek we Hytaý bilen MA-nyň arasyndaky hyzmatdaşlygy çaltlaşdyrmak üçin strategiki görkezme berýän MA sebitinde ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn derejede ilkinji gezek durmuşa geçirilýär. Şeýle hem bu, alty ýurduň has ýokary derejede, standart we hil taýdan täsirleşmek niýetine we taýýarlygyna şaýatlyk edýär.

Esasy söz 2: Özara goldaw

Global üýtgeşmeler gözümiziň öňünde barha güýçlenýär. Dünýä, döwür we taryhy şertler görlüp-eşidilmedik üýtgeşmeleri başdan geçirýär. Ýewraziýa yklymynyň merkezinde ýerleşýän Merkezi Aziýa demirgazyk bilen günorta, gündogar we günbatary birleşdirýär. Prezident Si Szinpin dünýämiziň durnukly, gülläp ösýän, sazlaşykly we birek-birege bagly Merkezi Aziýa mätäçdigini aýtdy. Merkezi Aziýa ýurtlarynyň özygtyýarlylygynyň, howpsuzlygynyň, garaşsyzlygynyň we territorial bitewiliginiň üpjün edilmelidigini, halklary tarapyndan garaşsyz saýlanan ösüş ýollaryna hormat goýulmalydygyny, parahatçylyk, hoşniýetlilik we asudalyk ugrundaky tagallalarynyň goldanylmalydygyny aýdyň belläp geçdi.

Başlyk Siiň sözleri Hytaýyň Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ynanyp biljek hakyky dosty we olara bil baglap boljak gowy hyzmatdaşdygyny ýene bir gezek görkezdi. Taraplar özygtyýarlylyk, garaşsyzlyk, howpsuzlyk, territorial bitewilik we esasy bähbitler bilen baglanyşykly beýleki möhüm meseleler boýunça birek-birege berk goldaw berýändiklerini tassykladylar.

Taraplar öz hakykatlaryna laýyklykda saýlanan ösüş ýollaryna hormat goýýarlar we kanuny döwlet häkimiýetini abraýdan gaçyrmak we «reňk öwrülişikleri» döretmek synanyşyklaryna, islendik görnüşde we bahana bilen beýleki ýurtlaryň içerki işlerine gatyşmaga düýbünden garşy çykýarlar. Parahatçylyk we adalat güýçleriniň wekilleri hökmünde Hytaý we Merkezi Aziýa ýurtlary birek-birege düşünip, el-ele öňe gitseler, şübhesiz çylşyrymly we bulam-bujar dünýäde has oňyn energiýa we durnuklylyk getirerler.

Esasy söz 3: Merkezi Aziýa ýurtlarynyň we Hytaýyň Baştutanlarynyň duşuşygynyň mehanizmi

Taraplar sammitiň çäginde Merkezi Aziýa we Hytaý döwletleriniň baştutanlarynyň duşuşyklarynyň mehanizminiň resmi taýdan döredilýändigini, Hytaý bilen Merkezi Aziýanyň arasyndaky hyzmatdaşlygyň iň ýokary platformasydygyny beýan etdiler. Sammit iki ýyldan bir gezek geçiriler. Taraplar döwletleriň ýolbaşçylarynyň diplomatiýasynyň strategiki ýolbaşçylyk ornuny doly durmuşa geçirmäge, Merkezi Aziýa döwletleri bilen Hytaýyň arasyndaky gatnaşyklary ösdürmek üçin iň ýokary derejede giňişleýin meýilnamalaşdyrmagy güýçlendirmäge taýýardyklaryny nygtadylar.

«Hytaý-MA» mehanizmi – bu sebitdäki ýagdaýyň üýtgemegine we güýçli içerki depginine we giň ösüşine eýe bolan döwrüň ösüş tendensiýasyna esaslanýan, Hytaý bilen Merkezi Aziýa ýurtlarynyň biri-birine tarap hereketiniň netijesidir. Bu sammit bu mehanizme gowy başlangyç bolup, «birinji düwmäni» basdy.

Täze taryhy başlangyç nokatda durup, biz geçmişiň däplerini dowam etdirip we geljegi açayp, döwlet Baştutanlary bilen baglaşylan ylalaşyklary amaly hereketlere öwreris we Hytaý-Merkezi Aziýa mehanizmini yzygiderli giňeltmek we berkitmek üçin bilelikde işlenip düzülen baş meýilnamany ýol we hakyky karta öwüreris.

Sýan Naýçen, HHR-yň Türkmenistandaky ilçisi

Foto: Xinhua