Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Türkmenistanda durmuş maksatly binalaryň gurluşygy uludan alnyp barylýar. Ýakyn 5 ýylyň dowamynda ýurduň ýaşaýyş jaý gory ýaşaýyş jaýlarynyň iri toplumlary, köp öýli ýaşaýyş jaýlary we kottežler bilen üsti ýetiriler. Ulanmaga diňe bir etraby ýa-da ýaşaýyş toplumyny tabşyrman, eýsem tutuş şäheri tabşyrýarlar.

Döwlet syýasatynyň durmuşa gönükdirilen häsiýetini göz öňünde tutup, ýakyn wagtda peýda boljak täze desgalaryň döwletden ýaşaýyş jaýyny almaga tama edýän adaty raýatlary begendirjekdigini ynam bilen aýdyp bolar.

Döwletiň ýaşaýyş jaý gorundan jaýy ýa-da öýi almak Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kodeksiniň esasynda amala aşyrylýar. Ol döwlet tarapyndan jaý berilmäge mätäç şahslaryň derejelerine esasy kesgitlemäni beýan edýär we düzgünleşdirýär. Şeýle hem bu kanun ýaşaýyş jaýyny almaga mätäç adamlaryň hasaba alynmagy bilen bagly işleri düzýär, sosial üpjünçilik babatynda hukuk kadalaryny kesgitleýär.

Bu materialda ORIENT ýurduň ýaşaýyş jaý gorundan öý almak ýaly döwlet kömegine tama edip biljek şahslaryň derejesi barada gürrüň berer.

Bu tema bilen tanşyp başlamak üçin, döwletiň iki sebäbiň esasynda ýaşaýyş jaýyny berip biljekdigini belläp geçmek gerek. Birinjisi — hususy jaýyň sökülip aýrylmagy, ikinjisi — mätäçleriň sanawynda hasap boýunça.

Hereket edýän kanunçylyga laýyklykda, eger-de hususy jaý döwletiň ýa-da jemgyýetiň bähbidi (zerurlygy) üçin ýykylan bolsa, onda jaýyň eýesine we onuň maşgala agzalaryna ýykylan jaýa bahasy boýunça deň gelýän başga bir amatly jaýaşyş jaýy berilýär ýa-da ýykylan jaýyň bahasyna deň möçberde öwezi dolunýar. Tölegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýär.

Şeýle hem ýykylan jaýyň we onuň gapdalyndaky hojalyk binalarynyň ýerine mellek ýerini berip bilýärler we öwezine pul tölegini töläp bilýärler, ol töleg hem täze jaýyň gurluşygyna sarp ediler. Şunda täze jaý gurmak üçin şertnamanyň esasynda üç ýyldan köp bolmadyk möhlete wagtlaýyn ýaşamaga jaý berilýär.

Döwletiň ýaşaýyş jaý gorundan öý almagyň ikinji usuly ýokarda belläp geçişimiz ýaly — bu degişli nobata durmakdyr. Döwletiň ýaşaýyş jaýyny almaga bolan hukukdan özüniň ýaşaýyş şertlerini gowulandyrmak isleýän ýurduň islendik raýaty peýdalanyp bilýär. Her bir raýatyň diňe bir sany ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bardyr.

Mätäç diýlip aşakdakylar ykrar edilýärler:

— döwlete ýa-da hususy adama degişli bolan ýaşaýyş jaýynda uzak wagtyň dowamynda kärendesine almak baradaky şertnama boýunça ýaşaýanlar,

— talyplardan başga, mydama umumy ýaşaýyş jaýynda ýaşaýanlar,

— her ýaşaýja dokuz inedördül metrden az meýdan degişli bolýan jaýda ýaşaýanlar;

— bir ýa-da iki we ondan-da köp maşgala bolup, bir otagda ýa-da garyşyk otagda ýaşaýanlar, aýry jynsa degişli çagalary bolan maşgalalar;

— kesel ýa-da agyr keselli bilen ýaşaýanlar, olaryň sanawy Türkmenistanyň kanunçylygy tarapyndan kesgitlenýär;

— kesgitlenen arassaçylyk kadalaryna gabat gelmeýän jaýlarda ýaşaýanlar.

*Raýatlaryň aşakdaky toparlary ýaşaýyş şertlerini gowulandyrmaga hukugy bardyr:**

— Beýik Watançylyk urşunyň weteranlary, wepat bolan esgerleriň dul galan aýallary, söweş hereketleriniň weteranlary we Beýik Watançylyk urşy ýylaryndaky tylyň weteranlary-zähmetkeşleri,

— I we II topar maýyplar, maýyp-eneler, maýyp çagasy bolan ata-eneler,

— garamagynda çagalykdan maýyplygy bolan çagasy bolan şahslar,

— doly ýetim çagalar,

— dört we ondan-da köp çagany terbiýeleýän adamlar,

— gulluk borçlaryny ýerine ýetirýän mahalynda, adamyň janyny halas etmekde, düzgüni goramakda wepat bolanyň, radiasiýa betbagtçylygyndan we onuň netijelerinden wepat bolanyň maşgala agzalary,

— çäkli ýaşa ýetenden soňra harby gullukdan çykarylanlara, şeýle hem saglyk ýagdaýy sebäpli we guramaçylyk-ştat çäreleri bilen baglanyşykly, eger-de gulluk eden möhleti 10 ýyldan geçýän bolsa,

— kämillik ýaşyna ýetmedik çagalary terbiýeleýän ýalňyz galan ene ýa-da ata bolsa.

Ýaşaýyş şertleriniň gowulandyrlmagy diýmek bar bolan ýaşaýyş jaýynyň döwrebaplaşdyrylmagyny ýa-da toplumlaýyn täzelenmegini göz öňünde tutýar. Meselem, goşmaça ýaşaýyş binalaryny gurmak arkaly.

Täze jaý almaga mätäç raýatlaryň olaryň ýaşaýan ýeri boýunça ýerine ýetiriji häkimiýet edaralary tarapyndan amala aşyrylýar. Hereket edýän kanunçylykda görkezilen resminamalardan başga goşmaça resminamalaryň talap edilmegine ýol berilmeýär. Şunda raýatlar arza bermelidirler, oňa bir aýyň dowamynda garalýar. Soňra ýüz tutuja hasaba alnandygy ýa-da ýüz dönderilendigi barada ýazmaça habar gelýär.

Eger-de raýat bilkastlaýyn soňky bäş ýylyň dowamynda aşakdaky ýagdaýlar bilen özüniň ýaşaýyş şertlerini erbetleşdiren bolsa, oňa ýaşaýyş jaýyny almak üçin hasaba goýmakda ýüz dönderip bilerler:

— jaý çalyşmak arkaly,

— öz günäsi bilen weýran eden bolsa ýa-da zaýalan bolsa,

— bilkastlaýyn erbet şertli jaýda ýaşamak arkaly,

— ýakyn maşgala agzalaryndan başga, özge adamlary ýaşatmak arkaly.

Hasapdan çykarmak üçin şu aşakdakylar sebäp bolup biler:

— raýat ýaşaýyş jaýyny almak üçin esaslandyrmany ýitirende,

— raýat ýaşamak üçin başga bir ilatly nokada göçende,

— raýat hasaba duranda nädogry maglumat berende,

— raýat hususy ýaşaýyş jaýyny gurup başlanda ýa-da başga bir jaýy hususy eýeçilige alanda.

Raýatlar jemgyýetçiligiň gatnaşmagynda düzülen sanawyň esasynda nobat boýunça ýaşaýyş jaýyny alýarlar. Ýerli ýerine ýetiriji häkimiýet edaralary sanawyň üýtgewsizligi üçin jogap berýärler.

Şu sanawdaky ähli raýatlary üç derejä bölýändiklerini göz öňünde tutmalydyrys: birinjisi — jaý almaga hukugy bolan adamlar (umumy sanaw), ikinjisi — ýaşaýyş jaýyny birinji nobatda almaga hukugy bolan adamlar we üçünjisi — nobatsyz jaý almaga hukugy bolan adamlar.

Kanun sanawdakylaryň ählisiniň deňdigini, hiç kimiň haýsydyr bir artykmaçlykdan peýdalanyp bilmejekdigini nygtaýar. Ýaşaýyş jaýyny paýlamak ýerli ýerine ýetiriji häkimiýet edaralary tarapyndan geçirilýär. Sanawlar kesgitlenen töleg bilen berilýär: onda nobat baradaky maglumatlar we ýaşaýyş jaýyny bermegiň wagty görkezilýär.

Birinji nobatda ýaşaýyş jaýyny almaga kimleriň hukugy bar?

— Beýik Watançylyk urşunyň weteranlary, Beýik Watançylyk urşuna gatnaşanlaryň dul galan aýallary we ärleri, beýleki döwletleriň çägindäki uruş hereketlerine gatnaşyjylar, tylda zähmet çeken - weteranlar,

— Türkmenistanyň gahrymanlary, SSSR-iň we Sosialistik zähmetiň gahrymanlary, «Altyn Asyr» ordeniniň üç derejesi bilen sylaglanan şahslar,

— I we II toparyň maýyplary, hünäri bilen baglanyşykly keselleriň netijesinde maýyp bolan, zähmet işjeňligi ýa-da harby gulluk bilen baglanyşykly ýaralanan, şikes alan ýa-da ejir çekenler,

— gulluk borçlaryny ýerine ýetirýän wagtynda wepat bolanlaryň maşgalasy,

— agyr hassalar,

— radiasiýa heläkçiliginiň pidalary,

— Türkmenistanyň «Ene mähri» hormatly adyna eýe bolan eneler, şeýle hem 4 we ondan-da köp çagany terbiýeleýän ýalňyz galan eneler,

— ekiz-çagalary bolan maşgalalar,

— köp ýyllyk iş stažy bolan işçiler we gullukçylar kärhananyň zähmet kollektiwiniň kararynyň esasynda,

— orta we orta hünär biliminiň mugallymlary we mugallym işgärleri,

— doly ýetim çagalar.

Nobatsyz jaý almak hukugyna kimler eýe bolup bilýär?

— tebigy betbagtçylygyň netijesinde ýaşaýyş jaýy ýaşamak üçin ýaramsyz bolan raýatlar,

— Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyjylar we beýleki ýurtlaryň çägindäki uruş hereketlerinde maýyp bolan adamlar,

— Beýik Watançyyk urşuna gatnaşyp, wepat bolanlaryň zähmete ukypsyz maşgala agzalaryna,

— çagalar öýünden gaýdyp gelenlere, öňki ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy saklanyp galan adamlara. Emma göçmek kanunynyň esasynda mümkin bolmadyk ýagdaýynda,

— ene-atasynyň howandarlygynda bolmadyk stasionar edaralardaky maýyp-çagalar, eger-de kämillik ýaşyna ýetenlerinden soňra olar özbaşdak ýaşap bilseler,

— okuwyny gutaryp, başga ýere işe ýollanan adamlar,

— bikanun iş kesilenler we aklanan adamlar, özüniň öňki ýaşaýyş jaýyny kanuny esasda gaýtaryp alyp bilmeýän.

Bellik: Beýik Watançylyk urşunyň weterany — söweş hereketlerine göni gatnaşan ýa-da tylda zähmet çeken adam. Beýik Watançylyk urşunyň gatnaşyjysy — ol ýa-da beýleki görnüşde söweş hereketlerine gatnaşan we tylda zähmet çeken adamdyr.

Maýyplygy bolan adamlara abadanlaşdyryş we täze jaýyň görnüşi boýunça saýlap almaga mümkinçilik berilýändigini, şeýle hem esasy degişli otaglardan başga-da, goşmaça bir otag berilýändigini belläp geçmelidiris. Ortaça, her adama 12 inedördül metr ýaşaýyş meýdany degişli bolmalydyr.

Raýatyň ýaşaýyş jaýyny almak üçin nobaty ýetenden soňra, jaýyň ulanylmaga kabul edilýändigi barada döwlet toparynyň delilnamasy tassyklanandan soňra oňa täze jaýdaky täze aýratyn ýaşaýyş öýüne order (döwletnama) berilýär.

ORIENT

Foto: turkmenistan.gov.tm