Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

21-nji awgustda Moskwanyň konserwatoriýasynyň Rahmaninow zalynda Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygy mynasybetli geçirilen agşamda Gündogaryň beýik şahyryň we akyldaryň goşgularynyň baky müdimi setirleri ýaňlandy. Çäräniň çäklerinde ylmy maslahat hem-de tomaşaçylarda uly gyzyklanma döreden çeper we kitap eserleriniň sergisi geçirildi.

“Magtymguly diýip, adym tutsalar” konserti Moskwanyň iki festiwalynyň tagallalaryny birleşdirdi. Myhmansöýer eýeler hökmünde diňleýjileriň söýgüsini gazanan Moskwanyň döwlet konserwatoriýasynyň “Dostlary birleşdirýäris” atly festiwaly boldy, onuň tematikasy bolsa dünýä halklarynyň sazy. Maksatnamanyň mazmunyna jogapkär bolup öz Watanynda türkmen Orfeýi diýlip atlandyrylýan kompozitor Nury Halmämmedow adyndaky barha ýaýabaňlanýan “Dutaryň owazlary” atly halkara festiwalynyň topary çykyş etdi. Halmämmedow professor Anatoliý Aleksandrowyň synpynda Moskwanyň konserwatoriýasyny tamamlady. Bu bolsa aýgtylaýjy pursat bolup, ýurtlarymyzyň sazyny baýramçylyga öwürdi.

Russiýada Magtymgula uly sarpa goýýarlar. Onuň goşgularyny terjime edip, öwrenýärler, olardan ylham alyp täze saz we sungat eserlerini döredýärler. Şahyryň setirlerinde rus ruhuna ýakyn bolan ýalňyzlyk hasraty we agzybirlige çagyryş, ikirjiňlemeler we güýçli ynam ýaly duýgular beýan edilen. Munuň bilen baglylykda ussat şahyryň mirasy konsertiň esasy mazmunyny düzüp, çykyş edenleriň we tomaşaçylaryň kalplaryny birleşdirdi.

Moskwanyň döwlet konserwatoriýasynyň rektory Aleksandr Sokolowyň we Russiýa Federasiýasyndaky Türkmenistanyň Adatdan daşary we doly ygtyýarly ilçisi Esen Aýdogdyýewiň (ol ilçihananyň işgärleri bilen bu agşama uly hormat bilen gatnaşdy) gutlag sözlerinde dabaranyň many-mazmunyna aýratyn ähmiýet berildi. Agşamyň maksatnamasy dürli stilleriň we nesilleriň kompozitorlarynyň Pyragynyň edebiýatynyň düşündirilişiniň taryhy sazlaşyklaryny öz içine aldy. Türkmen artistleri – tenor Begdurdy Çerkezow we soprano Gözel Annahanowa XX asyryň türkmen klassikasyny ýatlatdylar. Olar meşhur simfoniýaçy Weli Muhatowyň, tanymal dirižýor Hydyr Allanurowyň romanslaryny, hem-de Aşgabatda göçüriş döwründe Ýuliý Meýtus tarapyndan döredilen “Magtymguly” operasyndan ariýany ýerine ýetirdiler. Bu “ajap sazyň” aýdyňlygy, epikligi, täsirliligi häzirki wagtda hem diňleýjileri özüne çekýär. Aýdymçylar özboluşly, akademik we halk äheňleri birleşdirip ynandyryjy wokal usulyny ulanyp, awtorlar tarapyndan döredilen keşpleri dogruçyl janlandyrdylar.

Konsertiň hem-de Türkmenistanyň sazynyň wajyp sahypalarynyň biri – “täze folklor tolkunyna” degişli 60-njy ýyllaryň kompozitorlaryň eserleridir. Olaryň döredijiliginiň ösüş ugruny ýurduň sungat ösüşiniň aýratyn tapgyrlary kesgitledi. Şol döwrüň iki gapma-garşylygy: “melodiýaçy” Nury Halmämmedow we “polifoniýaçy” Çary Nurymow. Saz eseriniň gurnalyşyna bolan gapma-garşylykly çemeleşmelerine garamazdan halk mukamlaryna bolan kök urmalarynda, Magtumgulynyň parasatly setirlerini ýetirmekde bolan yhlaslylygynda olar meňzeşdir. Halmämmedowyň romanslarynyň ýerine ýetirilişi bilen moskwaly aýdymçy Ýana Kolomiýes (fortepiano partiýasy – Mariýa Buýanowa) ýatda galyjy boldy. Aýdymçynyň sesinde mylaýym näziklilik we aýdyň patetika duýulyp, ýerine ýetirilen keşpler dolulygyna beýan edildi.

Şeýle-de zenan artist Alekseý Kolsowyň goşgularyna düzülen Nikolaý Rimskiý-Korsakowyň çylşyrymly romansy “Gündogar romansyny” (ajaýyp goşgular we saz türkmen lirikasyndan ylham aldy) ýerine ýetirdi. Häzirki zaman Türkmenistanyň ussatlarynyň sazlary hem diňleýjileriň uly gyzyklanmasyna eýe boldy. Olar ýurduň kompozitorçylyk mekdebiniň ýolbaşçysy Jeren Gurbangylyjowa, onuň okuwçysy Aýna Şirowa, Alfred Şnitke mekdebiniň wekili Röwşen Nepesow hem-de pianinoçy-improwizator Aýlar Saparmyradowa. Ýaş kompozitorlaryň sazlary ilkinji gezek ýaňlandy. Biziň döwürdeşlerimiziň döredijilik pikirleriniň grafik we takyk “akademiki” sazyndan Russiýada “üçünji ugur” diýen at alan akymyna meňzeş giň diňleýjä düşünikli diliň gözleýşine çenli bolan ösüş ugry görkezildi. Aýlar Saparmyradowanyň Pyragynyň söýülen güli zapgyrana bolan awtoryň ýerine ýetirijiliginiň açyklygy, ussatlygy aýratyn üns çekdi.

Konsertiň esasy pursatlarynyň biri meşhur rus kompozitory, Russiýa Federasiýasynyň halk artisti, professor Kirill Wolkowyň Magtymgulynyň goşgularyna döreden Diptihiň dünýä premýerasy boldy. Rus şygyryýetine juda ýakyn “Düşünmedim”, “Guwlar” goşgularynyň çuň tragizmi ussadyň ýüregine ýakyn boldy. Saz ýörite moskwaly aýdymçylar Ýelena Družinkina we Mariýa Mitýurýowa, pianinoçy Mariýa Buýanowa üçin döredildi. Ýaňy-ýakynda ýokary okuw mekdebini tamamlan bu ýaş sazanda gyzlaryň ajaýyp üçlügi özüniň ýerine ýetirijlik we aktýorçylyk kämilligi bilen haýran galdyrdylar. Artist gyzlar diňe bir çylşyrymly partiturany ussatlyk bilen ýerine ýetirmän, eýsem onuň keşp gurluşyny, many-mazmunyny, filosofiýasyny doly açyp görkezmegi başardylar. Bu sungatyň seýrek duş gelinýän gudratydyr. Mämmet Guseýnowyň tapgyry hem ynandyryjy, täsir we haýran galdyryjy ýerine ýetirildi: Hajy Kakalyýewiň goşgularyna düzülen diptih (Mariýa Mitýurýowa) we Bodleriň goşgularyna düzülen diptih (Ýelena Družinkina) – zamanalaryň we döwürleriň özboluşly dialogy boldy.

Mämmet Guseýnowyň eserleri bilen pianinoçylaryň ýekelikde çykyşlary ýatda galyjydy. Ýeliseý Babanow “Solomon” operasyndan Intermessony çeper lirizm, akademiki takyklyk we çuň mähirlilik bilen ýerine ýetirdi. Mariýa Buýanowa “Ylham” eserini epiki giňlikde, ses dolulygy we duýgularyň çuňlugy bilen ýerine ýetirdi. Pianinoçynyň maksatnamasyna şeýle-de Gündogar tansynyň gadymy destanlaryndan we Aleksandr Glazunowyň “Raýmondasyndan” ylham alan ussatlyk bilen ýerine ýetirilişi girdi. Ýokary çylşyrymlylygy sebäpli bu eser hiç haçan ýerine ýetirilmeýärdi, Mariýa bolsa özboluşly “Steýnweýdan” Glazunow orkestriň ähli çeperçiligini we güýjüni alyp, ajaýyp ýerine ýetirdi.

Mämmet Guseýnowyň sazy konsert maksatnamasynyň özboluşly aýratynlygy boldy. Bu geň galaralyk däl, emma bellärlikli ýagdaýdyr. Sebäbi kompozitor öz döredijiliginde we jemgyýetçilik durmuşynda Russiýanyň we Türkmenistanyň saz medeniýetini birleşdirýär. Ýokarda agzalan eserlerden başga-da, Rahmaninow zalynda Magtymgulynyň şygyryýeti we türkmen folklory esasynda Mämmet Guseýnow tarapyndan döredilen birnäçe uly eserler ýaňlandy.

Dabarany “Türkmen rapsodiýasy” açdy. Ony düzüminde Aýbölek Muhyýewa, Seýran Kasimi, Elman Nasyrow, Annaoraz Döwletow bolan Türkmen milli konserwatoriýasynyň uçurymlar kwarteti rus klarnetçi Sergeý Zakopaýlo bilen bilelikde ýerine ýetirdiler. Pyragynyň “Türkmeniň” goşgy setirlerini ruhubelentlik bilen Darýa Guseýnowa ýerine ýetirdi. Taýýarlyk işleriniň azowlygy sebäpli, dirižýoryň zerurlygy duýuldy. Bu wezipäni konsertiň alyp baryjysy Ýewgeniý Wolkow ýerine ýetirdi. Döwlet baýramçylyklar we şowhunly günler üçin niýetlenen bu rapsodiýa agşamyň täsirli epigrafy boldy.

Bu eseriň ýerine ýetirilişinde, şeýle-de birinji bölümi jemlän “Parfiýa nagyşlary” eseriniň ýerine ýetirilişinde türkmen kwarteti topar oýnunyň we hakyky ussatlygyň ýokary medeniýetini görkezdiler. “Parfiýa nagyşlary” eseri Glazunow pikirlenmesine ýakyn bolan üýtgeşik görnüşde ýazylyp, diňleýjileri uzak geçmiş jadylaýjy ýagdaýyna gurşap alýar.

Sungat törüniň daşyna jemlenen döredijilik maşgalasy – şol agşam sahnada ýygnanan Guseýnowlaryň ähli maşgala agzalary barada şeýle diýsek bolar. Mämmet Guseýnow ýekelikde oýnan pianinoçy hökmünde çykyş edip, ussat we yhlasly “Gelikon-opera” teatrynyň ajaýyp artisti öz aýaly bolan Darýa Guseýnowa akkomponiatorçylyk etdi. Darýa awtorlyk materialyna, stil duýgusyna we aktýorçylyk ussatlygyna bolan duýgurlygy talap eden köpöwüşginli, köpžanrly, köpgörnüşli sazy ýerine ýetirdi. Bularyň ählisi artykmaçlygy bilen dabaranyň aglaba böleginiň jogapkärçiligi öz üstüne alan ajaýyp aýdymçy tarapyndan açylyp görkezildi.

Maşgala däplerini dowam edýän Dariý Guseýnow hem döredijilikli köpgyraňlydyr. Ýaş sazanda hem pianinoçy, hem ýekelikde aýdýan aýdymçy hökmünde çykyş etdi. Bu wezipeleriň herisini zehinli ýaş sazanda üstünlikli ýerine ýetirdi, ondan täze döredijilik üstünliklere garaşýarys.

Şahyry wasp edýän zehinleriň köpöwüşginliligi dabaraly konsertiň soňunda ýaňlandy. Jemleýji çykyş Mämmet Guseýnowyň “Magtymguly Pyragynyň monologlary” monooperasydy. Ony awtoryň özi, aýdymçy Darýa Guseýnowa hem-de wiolonçel sazandasy Iwan Kuzmin ýerine ýetirdiler. Halklaryň dostlugynyň we doganlygynyň, şahyr sözüniň we sazyň bu ajaýyp baýramçylygy Moskwanyň döwlet konserwatoriýasynyň, Mämmet Guseýnowyň ýolbaşçylygyndaky “Dutar mukamlary” festiwal toparynyň, Russiýa Federasiýasyndaky Türkmenistanyň ilçihanasynyň tagallalary bilen geçirildi. Olara çuňňur minnetdarlygymyzy bildirýäris! Täze duşuşyklara umyt edýäris!

Saz öwreniji, saz-teatr kritigi, A.Polýakow

Moskwadaky şanly wakadan pursatlar:

“Magtymgulynyň mirasy we häzirki zaman saz sungaty” atly leksiýany Türkmen milli konserwatoriýasynyň mugallymy Leýla Babaýewa okaýar

Moskwaly okuwçy Mariýa Tarakanowa Magtymgulynyň goşgularyny okady

Türkmenistanly kamera kwarteti Nury Halmämmedowyň eserleri bilen leksiýada çykyş edýär

Kirill Wolkow B.Nuraly adyndaky Aşgabat şäherindäki çeperçilik mekdebiniň okuwçylaryndan sowgat aldy

Konsertiň geçirilen güni, 21-nji awgustda doglan gününiň 40 ýyllygyny bellän konsertiň guramaçysy Mämmet Guseýnow

Foto: “Dutaryň owazlary” atly halkara festiwalynyň guramaçylary tarapyndan berlen