Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Duşenbe güni KHBS üçin geçirilen metbugat ýygnagyndan soň, Özbegistanyň Türkmenistandaky ilçisi Akmoljon Kuçkarow, gündogar myhmansöýerliginiň sarsmaz däplerine laýyklykda, gatnaşyjylary milli tagamlaryň umumy ykrar edilen şasy bolan palowdan datmaga çagyrdy.

Şeýle-de bolsa, käbir yhlasly myhmanlar ilçini ikitaraplaýyn gatnaşyklardaky möhüm temalar barada gürrüň etmäge höweslendirip, meşhur özbek naharyny dadyp görmäge howlukmadylar, söhbetdeşligiň gysgaça hasabatyny “aýak üstünde” bermäge synanyşarys.

-Jenap ilçi, brifingde 2017-nji ýyldan 2023-nji ýyla çenli özara söwda mukdarynyň bäş esse köpelendigini aýtdyňyz, ýöne bu görkeziji öňki ýyl bilen deňeşdirilende nähili görünýär?

-2022-nji ýylyň jemleri boýunça Özbegistan bilen Türkmenistanyň arasyndaky söwda dolanyşygy 920 million dollar bolup, 2023-nji ýylyň netijleri boýunça söwda dolanyşygy 1 milliard 94 million dollara çenli ýokarlandy. Bu ýerde Özbegistan Respublikasynyň statistika agentliginiň maglumatlarydygyny we hasaplamagyň usullaryna dürli çemeleşmeler, hyzmatlaryň bahasyny kesgitlemek we ş.m. bilen baglanyşykly Türkmenistanyň statistikasy bilen käbir nätakyklyklaryň bolup biljekdigini bellemelidiris.

-2023-nji ýyldaky gaz üpjünçiligi barada maglumat barmy?

-Biz 2 milliard kub metr mukdarda gaz üpjünçiligi barada şertnama baglaşdyk, ýöne bizde näçeräk mukdarda üpjün edilendigi barada entek anyk maglumat ýok. Şeýle-de bolsa, biziň gaz we elektrik energetikasy boýunça hyzmatdaşlygymyz işjeň dowam edýär.

-2024-nji ýylda gaz üpjünçiligini meýilnamalaşdyrýarsyňyzmy?

-Hökman!

-Bu gezekki hem 2 milliard kub metr bolarmy?

-Biz 2023-nji ýylyň netijelerini jemläris, soň bolsa ýyllyk şertnamalar temasyna ýene bir gezek dolanarys. Aramyzda entek uzak möhletli ylalaşyklar ýok, ýöne biz önuň üstünde işleýäris. Bilşiňiz ýaly, Özbegistanyň ykdysadyýeti ösýär we energiýa çeşmelerine bolan islegimiz ýylsaýyn artýar, sebäbi işe girizilýän senagat kärhanalary täze şertleriň we mümkinçilikleriň döredilmegini talap edýär.

-Özbegistan türkmen gazynyň täze üpjünçiligi bilen gyzyklanýarmy?

-Gyzyklanýar.

-Çykyşyňyzyň dowamynda şu ýyl iň ýokary we ýokary derejede saparlary guramagyň meýilleşdirilendigini bellediňiz. Bu ýerde Türkmenistanyň we Özbegistanyň Prezidentleriniň özara saparlary hakda gürrüň gidýändigine biz dogry düşündikmi?

-Şu ýyl özara saparlar meýilleşdirilýär. Häzirki wagtda biz diplomatik ýollar arkaly saparlaryň wagtyny, ýerini we ş.m. ylalaşýarys. - bularyň hemmesiniň üstünde heniz işlenýär, ýöne adatça her ýyl iň ýokary we ýokary derejedäki saparlary amala aşyrýarys.

Bu, döwletlerimiziň Baştutanlarynyň özara işjeň gatnaşyk saklaýandygyny, ýakyndan işleşýändigini, uly tagallalar edilýändigini görkezýän ýene bir däpdir, biziň hyzmatdaşlygymyz diňe bir ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň ösmegine goşant goşmak bilen çäklenmän, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň sebitleýin ýakynlaşmagyna hem täsir eder, sebäbi sebit meýilnamasyna goýýan köp meselelerimiz ähli döwletleriň goldawyny talap edýär.

-Soňky ýyllarda “Merkezi Aziýa +” täze formaty diýseň netijeli işleýär. Siz türkmen-özbek gatnaşyklary beýleki döwletler üçin özara peýdaly hyzmatdaşlygyň nusgasy bolup biler diýip, hasap edýärsiňizmi?

-Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygyny çagyrmak baradaky pikiri ilkinji gezek Prezident Şawkat Mirziýoýew aýtdy. Ony Hormatly Prezident Gurbanguly Berdimuhamedow doly goldady. Hut şu goldaw we şeýle netijeli özara täsir bu pikiri hakykata öwürdi. Sebäbi bu biziň ýakynlygymyzdyr, sebit meýilnamasynyň bilelikde döredilmegi formatyň netijeliligini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berdi.

Özbegistanyň Prezidentiniň ilkinji döwlet sapary 2017-nji ýylyň mart aýynda Türkmenistana boldy. Bu saparyň dowamynda diňe bir ikitaraplaýyn däl, eýsem sebitleýin ähmiýetli köp meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy. Iki ýurduň Prezidentleri, dünýäniň üýtgeýändigini göz öňünde tutup, döwletlerimiziň arasynda has işjeň aragatnaşyk saklamagyň zerurdygyny aýtdylar, sebäbi Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ýakynlaşmagy sebitiň subýektiwligini halkara derejesinde ýokarlandyrar, şeýle hem sebitimizdäki parahatçylygy, durnuklylygy we abadançylygy güýçlendirer.

Prezidentlerimiz öňdengörüjilikli – olaryň şol döwürde beýan eden ideýalary we pikirleri Merkezi Aziýada häzirki wagtda diňe bir sebitde däl, eýsem halkara giňişliginde-de tanalýan ynam atmosferasyny döretmäge mümkinçilik berdi.

Şol sebäpli hem, Ýewropanyň birnäçe esasy guramalary (mysal üçin, ÝB) ýa-da iri döwletler (ABŞ, Russiýa, Hytaý we ş.m.) “Merkezi Aziýa +” hyzmatdaşlyk formatyny ulanmagy teklip edýärler. Bu, döwletlerimiziň ýolbaşçylary tarapyndan ara alnyp maslahatlaşylan ideýalaryň sebit derjesinde ýakynlaşmagy we mümkinçiligini ýokarlandyrmak baradaky pikirleriň halkara giňişliginde ykrar edilendigini ýene bir gezek görkezýär.

-Siziň pikiriňizçe türkmen-özbek gatnaşyklarynyň ösmegi üçin haýsy ugurlar ýa-da gurşawlar bar, emma entek doly ulanylmadyk?

-Häzirki döwürde ýurtlarymyzyň arasyndaky hyzmatdaşlygyň yzygiderli ösýändigine ynanýarys. Şeýle-de bolsa, belläp geçişiňiz ýaly, Özbegistanyň we Türkmenistanyň ägirt uly mümkinçilklerini öwrenmek üçin henizem köp işleri etmeli. Şu nukdaýnazardan sebitde ulag aragatnaşygynyň ösmegine, sebiti Günorta we Günorta-Gündogar Aziýanyň we Ýakyn Gündogaryň ýurtlary bilen has ýakynlaşdyrjak täze alternatiw ugurlaryň döredilmegine has köp üns bermek möhümdir.

Bu babatda Türkmenistan sebitleýin aragatnaşyklaryň geçýän möhüm üstaşyr geçelgelerinden biridir. Beýik ýüpek ýolunyň galkynyşyna şaýat bolýandygymyzy ýene bir gezek gaýtalap bilerin. Geçen hepdäniň özünde Prezidentimiz Hytaý-Gyrgyzystan-Özbegistan demir ýolunyň gurluşygyny çaltlaşdyrmak meselesini ara alyp maslahatlaşmak boýunça Hytaýa sapar bilen bardy. Bu demir ýol Hytaýy biziň ýurtlarymyzyň üsti bilen Ýakyn Gündogar sebiti we Hazarüsti geçelgesi arkaly Ýewropa ýurtlary bilen birleşdirer.

-Häzirki wagtda ylalaşyklara laýyklykda, Türkmenistan bilen Özbegistanyň serhedinde söwda terminallary gurulýar. Geljekde olary giňeltmek meýilnamalary barmy?

-Özbegistan Respublikasynyň Prezidentiniň 2022-nji ýylyň 20-21-nji oktýabrynda Türkmenistana eden saparyndan soň Şawat-Daşoguz serhetýaka söwda zolagyny döretmek barada şertnama gol çekildi, şondan soň bu taslama durmuşa geçirilip başlandy. Häzirki wagtda bu sebitde 2025-nji ýylda tamamlanjak gurluşyk işleri alnyp barylýar. Ýöne bu serhetýaka söwdamyzy ösdürmegiň diňe ilkinji ädimidir. Geljekde beýleki serhetýaka sebitlerinde hem şeýle zonalary döretmegi meýilleşdirýäris. Döwletlerimiziň şeýle senagat hyzmatdaşlygyny ösdürmek üçin uly meýilnamalary bar.

Häzirki wagtda dünýäde çökgünlik hadysalary ýüze çykanda, üpjünçilik zynjyrlarynyň ýarylmagyna şaýat bolan wagtymyz, goňşularymyza ýüzlenmekden we çäreleri utgaşdyrmak arkaly daşary ýurtlardan alyp bilmejek önümlerimizi amatly bahadan öndürmekden başga alajymyz ýok. Biz ähli zady özümizde we öýde - sebitde öndürmeli.

Özbegistanyň harytlaryň käbir görnüşlerini öndürmekde we hyzmatlary etmekde artykmaçlyklary bar. Şeýle mümkinçilikler Türkmenistanda-da bar. Şonuň üçin mümkinçiliklerimizi birleşdirsek, bu özbek we türkmen halklarynyň abadançylygyny ýokarlandyrmaga kömek eder.

-Elbetde, ösýän senagat döwletlerimiziň işinde möhüm ugur. Ýöne howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykda pagta, bugdaý we beýleki oba hojalyk ekinleriniň oňat subut edilen görnüşleriniň ýakyn wagtda häsiýetlerini ýitirip biljekdigini hem göz öňünde tutmalydyrys. Bu ugurda iki ýurduň seleksionerleri, beýleki oba hojalygy hünärmenleriniň arasynda özara gatnaşyk meýilnamalary barmy?

-Özbegistan bilen Türkmenistanyň gözleg institutlarynyň arasynda resminamalara gol çekildi, bu ugurda işler yzygiderli alnyp barylýar. Türkmenistanyň we Özbegistanyň ýolbaşçylygy howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly meseleleri çözmäge çynlakaý çemeleşýär. Olaryň milli ykdysadyýete täsirini azaltmak üçin ýörite çäreler görülýär. Mysal üçin, Özbegistanda suw ýitgilerini azaltmak boýunça maksatnama kabul edildi. Şeýle taslamalar Türkmenistanda hem durmuşa geçirilýär.

Howanyň üýtgemeginiň guraklyga çydamly we topragyň duzlulygynyň ýokarlanmagy we beýleki tebigy hadysalar şertlerinde oňat hasyl berip biljek ekinleriň täze görnüşlerini döretmek üçin ylmy, innowasion çemeleşmäni talap edýändigini dogry bellediňiz. Bu ugurdaky işler iki ýurduň alymlary tarapyndan maksatly alnyp barylýar.

-Siz bu ugurda başga bir möhüm meseläni - suw ýetmezçiligini we suwy tygşytly peýdalanmak meselesini agzadyňyz. Bu ugurda işler edilýärmi?

-Türkmenistan bilen Özbegistanyň arasynda özboluşly bir gurluş döredildi - bu suw meselesi boýunça Hökümetara topardyr. Onuň eýýäm - Özbegistanda we Türkmenistanda yzygiderli üç mejlisi geçirildi. Bu komissiýanyň çäginde bu mesele boýunça özara gatnaşyklaryň ähli taraplaryny gözden geçirmek üçin uly göwrümli işler alnyp barylýar. Bu toparyň wezipesi, suwdan peýdalanmak ulgamyny sebitimizdäki howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly howply faktorlardan goramak meselesini çözmekden ybaratdyr.

Ýaramaz netijeleriň öňüni almak üçin Özbegistan we Türkmenistan Türkmenistanyň çäginde ýerleşýän Soltansanjar bendini bilelikde dikeldýärler. Ol ýerde suwuň howdanyndan çykmagynyň öňüni aljak beton diwar gurmak boýunça işler alnyp barylýar. Bu bolsa suw howdanynyň kuwwatyny ýene bir milliard kub kilometre çenli ýokarlandyrmaga mümkinçilik berer. Bu işler suwdan peýdalanmak üçin jogapkär ministrlikleriň ýakyn hyzmatdaşlygynda amala aşyrylýar.

...Ine, öz-özünden dörän "aýak üstünde" geçirilen söhbetdeşlik, maglumat mazmunyndan öňki brifingden pes däldi, soňunda käbirleri işli bolandyklaryny aýdyp, gitmek islediler, myhmansöýer öý eýeleri oňa düýbünden garşydylar. Munuň sylagy bolsa, myhmansöýer özbek halkynyň aşpezlik sungatynyň ajaýyp eserlerinden lezzet almak boldy.

Bekdurdy AMANSARYÝEW

Foto: orient.tm