Saz barada söhbetdeşlik: Balkanabatda kompozitor Suhan Tuýliýew bilen döredijilik duşuşygy geçirildi

11.06.2023 | 21:58 |

Her ýyl Döwlet synag toparynyň başlyklary – Maýa Kulyýewa adyndaky Türkmen milli konserwatoriýasynyň mugallymlary, kompozitorlary we mugallymlary ýöriteleşdirilen sungat mekdeplerine döwlet synaglaryna gelýär. Bu ýyl Türkmenistanyň at gazanan sungat işgäri, kompozitor we alym Suhan Tuýliýewiň Balkan welaýatyna baryşy birinji gezek däl. Geleninden üçünji gün, Balkanabat şäheriniň welaýat kitaphanasynda döwlet synaglarynyň çäginde ýerli ýöriteleşdirilen sungat mekdebiniň administrasiýasy tarapyndan kompozitor bilen döredijilik duşuşygy geçirildi.

Döredijilik söhbetdeşliginiň başynda kompozitor döredijilik ýoly barada gürrüň berdi, durmuşyndan maglumat beriji faktlary we gyzykly wakalary paýlaşdy. Men kompozitoryň özi we eseri bilen gowy tanyşdygymy buýsanç bilen aýdyp bilerin. Ilkinji gezek Suhan Tuýliýew bilen mekdepde, döwlet synaglary üçin bize geleninde tanyşdym. Soňra konserwatoriýa girdim, şol ýerde onuň birnäçe derslerine gatnaşdym. Şonda men ony mylaýym, ýumşak, çydamly, sada, duýgudaş we şol bir wagtyň özüne-de talap edijiligi bolan adam hökmünde tanadym.

Özi köptaraply we gyzykly, köp okaýan we köp diňleýän adam bolansoň, talyplaryndan hem şony talap ederdi. Bu hakyky sungat adamy we halk saz däplerine berlen kompozitor. Tanyşlygymyzyň netijesi, Suhan Tuýliýewiň simfoniki goşgularyny öwrenmäge bagyşlanan diplom işim boldy ...

Balkanabatdaky döredijilik duşuşygy barada aýdanymda bolsa, kompozitoryň käbir eserleriniň, şol sanda wokal-simfoniki we instrumental-simfoniki eserleriniň wideo ýazgylarynyň görkezilmegi onuň dowamy boldy. Şol bir wagtyň özünde kompozitor maksatnamalyk we bu kompozisiýalaryň dörediliş taryhy barada gürrüň berdi.

Olaryň arasynda okyjy, solist, hor we simfoniki orkestr üçin Magtymgulynyň «Türkmen binasy» goşgusyna oda bar. Kompozitor beýik türkmen şahyry Magtymgulynyň 300 ýyllygyna bagyşlanan we Aşgabatda türk halklarynyň medeniýeti festiwalynda hödürlenjek täze taslama barada aýtdy. Türkmen milli konserwatoriýasynyň rektory Rasul Amangeldiýewiň başlangyjy bilen bu eser beýleki türk dillerine terjime edildi we alty dilde - azerbaýjan, gazak, gyrgyz, özbek, türk we türkmen dillerinde ýerine ýetiriler.

Soňra, G.Hanowyň sözlerine «Nejoldy» we A. Taganowyň goşgularyna «Ezizim» wokal liriki eserleri ýerine ýetirildi. Ikinjisi awtor tarapyndan 1985-nji ýylda Moskwanyň konserwatoriýasynda aspiranturada okaýan döwründe ýazylypdy we bir gün dirižýor, türkmen konserwatoriýasynyň mugallymy Nury Muhyýew Tuýliýewiň ýanyna baryp, bu eseri orkestr üçin işlemegini haýyş edýänçä ýada-da düşmändi. Şeýlelikde, eser ikinji gezek täze gural düzüminde ýaňlandy.

Döredijilik söhbetdeşligi 6 bölümden ybarat «Uzuklar» saz rowaýaty dowam etdi. Kompozitoryň özçniň belleýşi ýaly, eser halk döredijiligine degişlidir. Dutar üçin gural eseri hökmünde O. Nobatowyň ýerine ýetirmeginde, şeýle hem kiçijik dessan hökmünde G. Ýakubowyň ýerine ýetirmeginde bu rowaýaty diňlän Tuýliýew, bu rowaýata esaslanyp öz eserini ýazmaga başlady. Kompozitor bu saz rowaýatyny 15 ýyllap ýazypdyr. Ozal dirižýor A.Hojatowyň ýolbaşçylygynda iş bölekleýin ýerine ýetirildi. 2023-nji ýylyň 10-njy maýynda Türkmen milli konserwatoriýasynyň uly zalynda geçirilen konsertde bu rowaýatyň ähli bölümlerini ilkinji gezek simfoniki orkestr ýerine ýetirdi.

Bu eser hakda gyzykly bir pursat bilen paýlaşmak isleýärin: özümä şol konserte gatnaşyp bilmedim, ýöne konserwatoriýanyň uly mugallymy, kärdeşi we kompozitoryň ýakyn dosty Swetlana Iwanowanyň gürrüň bermegine görä, konsertiň dowamynda zalda öz ýerini gözleýän kepderi iki ýana çyrpynýardy. Şeýle-de bolsa, «Uzuklar»-yň ýerine ýetirilmeginde kepderi köşeşip we bu zalda ýasalan höwürtgesine oturdy.

... Söhbetdeşlikde kompozitor bu eseriň hekaýasyny we maksatnama düşünjesini gürrüň berdi. Rowaýata görä üç aýal dogan Uzuk, Näzik we Lälik (iň kiçisi sakawdy) çopana aşyk bolupdyr. Bu kyn ýagdaýy nädip çözmelidigini bilmän, çagalykdan olara aýdym aýtmagy öwreden oba mugallymyna ýüz tutmagy makul bildiler. Uýalaryň dawasyny çözmek üçin mugallym olara «Läle» halk aýdymyny ýerine ýetirmek ussatlygynda bäsleşmi teklip etdi. Çopan üç uýanyň hemmesini diňlänsoň, iň kiçisini saýlaýar, galanlary onuň saýlamagy bilen ylalaşýarlar. Şeýle- de bolsa, kompozitor bu eseriň söýgi hakda däl-de, sazyň güýji bilen baglanyşyklydygyny belleýär. Ine, şol wagty uýalaryň kiçisi Läligiň ýerine ýetirmeginde ýagyş ýagyp başlady. Ýöne çopan onuň aýdym aýtmagyny gaty halady we göklerden ýagyşyň bes edilmegini haýyş etdi hem-de gargy tuyduk çaldy. Oýuň saz çalyşy şeýle ussatdy welin, Läligi keselinden bejerdi.

Soňra söhbet Magtymgulynyň «Dünýe, heý!» goşgusyna döredilen üç bölümli wokal yzygiderliligine geçdi. Bu eseriň edebi esaslary azerbaýjan we türk dillerine hem terjime edildi we klassigiň 300 ýyllygyna bagyşlanan konsertde üç dilde (şol sanda türkmençe) ýerine ýetiriler.