Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Termez, Özbegistan, 20-nji maý | ORIENT. Merkezi we Günorta Aziýanyň arasyndaky özara baglanyşyk baradaky Termez dialogy şu gün öz işine başlady. “Parahatçylygyň, dostlugyň we abadançylygyň umumy giňişligini gurmak” diýen şygary bilen geçirilen forum ilkinji minutlarda ýokary dereje gurnalandygyny we gatnaşyjylaryň konstruktiw dialoga uly gyzyklanma bildirýändigini görkezdi.

Bu çärä bu iki sebitiň ýurtlardan 200-den gowrak gatnaşyjy, şeýle hem Ýewropa, Amerika, Ýakyn Gündogar, Garaşsyz Döwletler Arkalaşygy we Aziýa — Ýuwaş umman sebitiniň wekilleri gatnaşýar. Olaryň arasynda syýasy-ykdysady toparlaryň, işewür toparlaryň, maliýe institutlaryň, halkara we sebit guramalarynyň wekilleri, şeýle hem dünýäniň seljeriş we ylmy-barlag merkezleriniň görnükli bilermenleri bar. Terjimeçileriň göze ilmeýän, ýöne esasy işini goşmak bilen guramaçylyk toparynyň ussatlygy wekilýetleriň arasynda netijeli gürrüňdeşligi üpjün etdi.

Forumyň açylyş dabarasy Özbegistan Respublikasynyň Prezidentiniň ýanyndaky Strategik we sebitara barlaglar institutynyň direktory Eldor Aripow we Surhandarýa sebitiniň hälimi Ulugbek Kosimowyň çykyşlary bilen açyldy.

Howpsuzlyk, durnuklylyk we ösüş – Ýokary wezipeli diplomatlaryň dialogy

Birinji sessiýa howpsuzlyk, durnuklylyk we durnukly ösüş üçin giňişleýin dialoga we köptaraplaýyn hyzmatdaşlyga bagyşlandy. Oňa Özbegistanyň Daşary işler ministriniň birinji orunbasary Bahromjon Aloýew moderatorlyk etdi.

Esasy bu çekişmäniň çäginde Owganystanyň Daşary işler ministrleriniň orunbasarlarynyň (Muhammad Naim Wardak), Gazagystanyň (Ýermuhambet Konuspaýew), Gyrgyzystanyň (Temirbek Erkinow) we Täjigistanyň (ýörite wekili Hisraw Sohibzoda) çykyşlary boldy. Türkmenistanyň Daşary işler ministriniň orunbasary Ahmet Gurbanowyň çykyşyna aýratyn üns berildi, ol Aşgabadyň sebit we halkara gün tertibindäki häzirki meseleler boýunça resmi wezipesini beýan etdi.

Türkmenistanyň ileri tutulýan ugurlaryny: Parahatçylyk, ynanyşmak we özara baglanyşyk ösüşiň esaslary hökmünde

Ahmet Gurbanow öz çykyşynda Merkezi we Günorta Aziýa halklaryny baglanyşdyrýan çuňňur taryhy kökler we asyrlaryň dowamynda dowam eden dostlukly gatnaşyklary aýratyn nygtap, geljekki hyzmatdaşlyk üçin pikir alyşmalaryň möhümdigini belledi. Ol häzirki döwrüň çagryşlarynyň utgaşdyrylan çözgütleri we çuňňur özara düşünişmegi, şeýle hem Aziýa sebitinde ählumumy parahatçylygy, strategiki durnuklylygy we howpsuzlygy goramak üçin birleşen tagallalary talap edýändigini aýtdy.

Türkmen tarapynyň pikiriçe, howplara garşy durmagyň esasy şertlerinden biri, ýurtlar arasyndaky ynanyşmagy dikeltmek we pugtalandyrmakdyr. Bu syýasy-diplomatik ýörelgeleriň döredilmeginiň esasyna öwrülmeli we dörediji dialog üçin şertleri üpjün etmelidir. Bu nukdaýnazardan, Türkmenistanyň başlangyjy bilen BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan biragyzdan bilen kabul edilen “2025-nji ýyl — Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly” atly Kararnamasynyň möhümligi we öz wagtyndalygy aýratyn bellenildi. Türkmenistan oňa halkara gatnaşyklarynyň täze tapgyryna ýokary hilli geçiş üçin hakykaty mümkinçilik hökmünde garaýar hem-de “Merkezi Aziýa — parahatçylyk, ynanyşmak we hyzmatdaşlyk zolagy” ýaly BMG-niň kararnamalaryna esaslanyp sebitleýin howpsuzlyk meselelerine ünsi jemlemegi teklip etýär.

Owgan meselesi parahatçylyk we howpsuzlyk üçin iň möhüm diýlip atlandyryldy. Ministriň orunbasary, Türkmenistanyň Bitarap döwlet hökmünde, halkara jemgyýetiniň Owganystanyň parahatçylygyny, raýat ylalaşygyny we ykdysadyýetini dikeltmek ugrundaky tagallalaryny goldaýandygyny nygtady. Ol Aşgabadyň bu mesele boýunça alyp barýan syýasatynyň owgan häkimiýetleriniň hereketlerine, obýektiw hakykatlara laýyk gelýändigini we BMG-niň wezipelerini göz öňünde tutup, dialoga esaslanýandygyny aýtdy.

Gurbanow parahatçylyk we ynanyşmak ýörelgesini ykdysady ösüş bilen göni baglanyşdyrdy. Türkmenistan Merkezi we Günorta Aziýanyň arasyndaky ykdysadyýet, maýa goýumlary, energetika, ulag we söwda ýaly ugurlarda hyzmatdaşlygyň mümkinçiligine ýokary baha berip, bu ugurlary ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda görkezdo. Sebitleri birleşdirmäge gönükdirilen iri taslamalar barada aýratyn bellenildi:

Türkmenistan – Owganystan – Pakistan – Hindistan gaz geçirijisi (TOHP): 1,75 milliard adamy gaz üpjün bilen üpjün ejek taslamanyň, Türkmenistanyň çäginden geçýän 214 kilometrlik bölegi guruldy we Serhetabat–Hyrat aralygyndaky 153 kilometrlik böleginiň gurluşygy batly depgine dowam etdirilýär. Häzirki wagtda onuň gurluşygy Owganystanyň çäginde alnyp barylýar. Bu taslamanyň durmuşa geçirilmegi bilen 12 müň adama iş orunyny döredip, parahatçylygy we ykdysady hyzmatdaşlygy berkitmäge ýardam eder.

Türkmenistan — Owganystan — Pakistan ýokary woltly elektrik geçirijisi (TOP): Eýýäm Hyrada elektrik energiýasy iberilýär, elektrik geçirijini Päkistana çenli eltmek boýunça işler dowam etdirilýär, şol bir wagtyň özünde optiki-süýümli aragatnaşyk geçirijisi çekilýär.

Ulag infrastrukturasynyň ösüşi: Türkmenistan, utgaşykly görnüşdäki ulag we logistika ulgamlaryny (Gündogar–Günbatar, Günorta–Demirgazyk) döredýär, bu ugurda demir ýol we awtomobil ýollarynyň gurluşygy şol sanda 115 kilometrlik Kerki (Türkmenistan) – Andhoý (Owganystan) demir ýolunyň gurluşygy we Hyrada çenli şahasyny uzaltmak göz öňünde tutulýar.

Çykyşynyň ahyrynda Türkmenistanyň Daşary işler ministriniň orunbasary Merkezi we Günorta Aziýanyň arasyndaky arabaglanyşygyň diňe bir fiziki gatnaşyklary däl, eýsem parahatçylygy, howpsuzlygy, ykdysadyýetde ýakyn hyzmatdaşlygy, önümçiligi, integrasiýa tehnologiki we sanly meýdançalary döretmegi, şeýle hem tejribe alyşmagy göz öňünde tutýandygyny tassyklady. Bu işiň durnukly ösüşi üpjün etjekdigine, dostlugy berkitjekdigine we ynanyşmak atmosferasyny döredjekdigine berk ynam bildirdi we Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplyk we “açyk gapylar” syýasatynyň çäginde netijeli hyzmatdaşlyga taýýardygyny mälim etdi.

Birinji sessiýanyň işine, şeýle hem Päkistan Yslam Respublikasynyň Özbegistandaky Ilçisi Ahmet Faruk, öňdebaryjy halkara guramalarynyň wekilleri: BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň ýolbaşçysy Kaha Imnadze, BMG-niň Owganystana ýardam bermek boýunça missiýasynyň başlygy Roza Otunbaýewa, BMG-niň Özbegistandaky hemişelik utgaşdyryjysy Sabina Mahl, GDA-nyň baş sekretarynyň orunbasary Denis Trefilow, ŞHG-niň baş sekretarynyň orunbasary Pýaýo Ýanfan, BMG-niň bosgunlaryň işleri boýunça Ýokary Komissarynyň müdirliginiň Merkezi Aziýadaky wekili Dumitru Lipkanu, BMGÖM-niň Özbegistandaky hemişelik utgaşdyryjysy Akiko Fudzi we Halkara Migrasiýa Guramasynyň missiýasynyň ýolbaşçysy Endrýu Greý dagylar gatnaşdylar. Olaryň gatnaşmagy ara alnyp maslahatlaşylýan meseleleriň ählumumy ähmiýetini we jebisleşdiriji çözgütlere bolan islegini görkezdi.

Forumyň birinji gününde gatnaşyjylar hususy pudagyň we maliýe guramalarynyň aragatnaşygy berkitmekde hem-de ykdysady ösüşi üpjün etmekdäki ornuny ara alyp maslahatlaşarlar.

Bu çekişmeler, diplomatlaryň, bilermenleriň, halkara guramalarynyň we işewür jemgyýetiniň wekilleriniň Merkezi we Günorta Aziýanyň umumy ösüşine tarap ýol tapmak ugrunda tagallalaryny birleşdirýär we bu işde ähli sebit oýunçylary çekmegiň möhümligini aýratyn nygtaýar.

Bu nukdaýnazardan, Owganystanyň foruma işjeň gatnaşmagy aýratyn ähmiýete eýe: Owganystanyň Daşary işler ministriniň orunbasary Muhammad Naim halkara jemgyýetçiligini, sebit ýurtlaryny we halkara guramalaryny infrastruktura maýa goýumlary, mümkinçiligi ýokarlandyrmak we owgan halkynyň ykdysady abadançylygyny ýokarlandyrmak ugrunda netijeli hyzmatdaşlyga çagyrdy.

Termez dialogynyň işi dowam etýär we ORIENT sessiýalarynyň gidişi we esasy başlangyçlar barada okyjylara habar bermek üçin wakalaryň merkezinde galýar.

Bekdurdy AMANSARYÝEW

Foto: awtordan