Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

16-17-nji oktýabrda Astana pikir merkezleriniň “Üýtgeýän dünýä tertibinde orta döwletler: howpsuzlygy, durnuklylygy we durnukly ösüşi berkitmek” atly forumy geçirildi.

Astana Halkara forumynyň howandarlygynda geçirilen we Gazagystan Respublikanyň Prezidentiniň ýanynda Gazagystanyň Strategiki barlaglar instituty tarapyndan gurnalan foruma Merkezi Aziýadan, GDA-dan, ÝB-den, ABŞ-dan we Aziýadan 45-den gowrak öňdebaryjy bilermenleri gatnaşdy. Umumy mejlisiň dowamynda Gazagystan Respublikasynyň Prezidenti Kasym-Žomart Tokaýew çykyş etdi.

Özbegistan Respublikasynyň Prezidentiniň ýanyndaky Strategiki we sebitara barlaglar institutynyň müdiri Eldor Aripow: “Howpsuzlyk we hyzmatdaşlyk boýunça II Merkezi Aziýa forumy” atly mejlise gatnaşdy. Öz çykyşynda Eldor Aripow Merkezi Aziýanyň ösüşiniň geljegine ünsi çekdi diýip, “yuz.uz” web sahypasy habar berýär.

SSBI-iň ýolbaşçysynyň belleýşi ýaly, bir näçe ýyl mundan bilermenler çözülmedik çäk we suw dawalary we milletara dartgynlyk sebäpli sebitde jedelleriň ýüze çykmak mümkinçiliginiň ýokarylygy göz öňünde tutup Merkezi Aziýany “Merkezi Aziýa Balkanlary”, Fergana jülgesini bolsa “därili çelek” diýip atlandyrdylar.

“Biz çözülmedik ähli meseleleri çözmegi, ýiti düşünişmezlikleri aradan aýyrmagy başardyk... Bu uzak ýoluň mysalynda ýany biz doly gapma-garşyly ýagdaýdan ynamly hyzmatdaş derejesine ýetdik. Bu öňegidişligiň netijesinde, Täze Merkezi Aziýanyň döremegi barada häzirden ynamly gürleşip bileris” – diýip, Eldor Aripow nygtady.

Onuň sözlerine görä, häzirki wagtda sebit täze mümkinçilikler, gyzyklanmalaryň ýakynlaşmagy we inklýuziw hyzmatdaşlygyň giňişligine ädimme-ädim öwrülýär.

Bu nukdaýnazardan bilermen sebitiň ykdysady görkezijileriniň işjeň ýagdaýdaky ösüşine aýratyn üns berdi. Merkezi Aziýanyň ykdysadyýetiniň soňky on ýylda durnukly ösüşi (6,2%) görkezendigi, ortaça dünýädäki görkezijisiniň iki esse artandygy (2,6%) bellendi.

Şol nukdaýnazardan, Merkezi Aziýa çekilen maýa goýumlarynyň mukdarynyň takmynan iki esse ýokarlandygyny – 2016-njy ýylda 27 milliard dollardan 2023-nji ýyla çenli 50 milliard dollara çenli ýokarlandygyny aýtdy. Şol bir wagtyň özünde Merkezi Aziýa ýurtlarynyň arasynda göni maýa goýumlary hem artýar – ýylda ortaça 9% ýokarlanýar.

Sebit eýýäm geljegi uly bazar hasaplanýar. 2050-nji ýyla çenli sebitiň ilaty 100 million adamdan geçer. Şol bir wagtyň özünde Merkezi Aziýa ýaş ilatly sebitleriň biri bolup galar – ilatyň ortaça ýaşy 30 ýaş töweregi bolar.

Mundan başga-da, bilermen sebitiň sanly we ýaşyl öwrülişik üçin zerur bolan seýrek toprak serişdeleriniň ätiýaçlyk goruna baýdygyny aýtdy. Bu ýagdaýlar bilelikde alnanda, sebitden daşary hyzmatdaşlaryň Merkezi Aziýa bolan gyzyklanmasyny artdyrýar.

Eldor Aripowyň pikiriçe, munuň beýany, “MA goşmak” döredilen gepleşik formatlarydyr. Häzirki wagtda şeýle gepleşik meýdançalarynyň 10-dan gowragy bar, olaryň 6-sy soňky 5 ýylda döredildi. Mundan başga-da, 2022-nji ýyldan başlap, bu formatlaryň köpüsi Hytaý, ABŞ, Germaniýa we ÝB bilen döwlet baştutanlarynyň derejesinde geçirilýär. Geljek ýyl bu sanawa Günorta Koreýa hem goşular.

Bilermen, umumy düşünjäni goldamak we üçünji ýurtlar bilen hyzmatdaşlykda sebit ösüşiniň ileri tutulýan ugurlary barada ylalaşmak üçin ýurtlaryň bu täsin geosyýasy ýagdaýdan peýdalanmalydygyna berk ynanýar.

Ilki bilen, Aripowyň pikir edişi ýaly, sebit ýewraziýa yklymynda möhüm agrosenagat merkezine öwrülmäge mümkinçilik aldy. Oba hojalygy, gaýtadan işleýän pudagy üpjün edýän ýurtlaryň ykdysadyýetiniň esasy pudaklaryndan biridir.

Ikinjiden, hünärmeniň pikiriçe, sanlaşdyrmagyň ähmiýeti artýar. Häzirki wagtda sanly tehnologiýalar adam durmuşynyň ähli ugurlaryna çalt aralaşýar we ykdysady ösüşiň hereketlendirijisi öwrülýär.

Dünýä bazarlaryndan geografiki aralyk we ýokary logistika çykdajylary sebäpli sebitdäki ýurtlaryň harytlary ilkibaşda bäsdeşlik ukybyny ýitirýär. Hususan-da, haryt daşamak üçin çykdajylaryň paýy harytlaryň soňky bahasynyň 50% -ine ýetýär, bu ortaça dünýädäki görkezijiden 5 esse ýokary - 11%. Bu ýagdaýdan çykmagyň ýoly IT pudagynyň giňden ösmegi we IT hyzmatlarynyň eksportydyr. Üçünjiden, Eldor Aripowyň sözlerine görä, gaýtadan dikeldilýän energiýa daşary ýurt ykdysady hyzmatdaşlary bilen gatnaşykda iň möhüm ösüş nokatlaryna öwrülýär.

Şol bir wagtyň özünde, Merkezi Aziýada ýumşak güýjüň barlygy baradaky soraga jogap beren SSBI müdiri, diňe soňky ýyllarda biziň ýurtlarymyzyň sebitiň bu ugurda nähili uly mümkinçilikleriniň bardygyna has aýdyň düşünip başlandyklaryny aýtdy.

Şeýlelik bilen, bilermeniň pikiriçe, Merkezi Aziýada taryhy taýdan oturýan we çarwa medeniýetler biri-birine bagly bolupdyr, köp sanly etnik topar ýaşapdyr we çydamly köp ynançly gurşawy höküm sürüpdir. Zoroastrizm bu ýerde döräpdir, buddizm bu ýerden Gündogara tarap ýaýrapdyr we Yslam dini hakda düýpli eserler ýazylypdyr.

Bilermeniň belleýşi ýaly, “häzirki wagtda bütin dünýäde medeniýetimize, şahsyýetimize, aýdym-sazymyza, binagärligimize, milli lybasymyza, aşhanamyza we sportda gazanylan üstünliklere gyzyklanma artýar. Bularyň hemmesi jemlenende, tutuş sebitde ýumşak kuwwaty görkezmek üçin kuwwatly çeşme bolup durýar”.

SSBI-iň müdiriniň pikiriçe örän oňyn tendensiýa, bu ägirt uly medeni, taryhy we siwilizasiýa mirasymyzy paýlaşmagy bes etmegimizden ybarat. Beýik alymlarymyzyň, şahyrlarymyzyň, akyldarlarymyzyň haýsy millete degişlidigi barada jedel etmek. Häzirki wagtda munuň umumy emläkdigine her kim düşünýär.

Bu nukdaýnazardan, Eldor Aripow ýakynda Türkmenistanda doganlyk gatnaşyklaryny berkitmekde we sebitdäki ýurtlary we halklary has ýakynlaşdyrmakda, şeýle hem Merkezi Aziýanyň baý ruhy mirasyny bütin dünýäde wagyz etmekde möhüm goşant goşan şahyr we akyldar Magtymguly Pyragynyň 300 ýyllygyna bagyşlanan foruma ünsi çekdi.

Bilermen, Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygynyň giňden bellenilmegi bilen bagly Özbegistanda kabul edilen aýratyn karary mysal getirdi. Bu sene bilen baglanyşykly edebi agşamlar, ýaryşlar, maslahatlar we seminarlar geçirilýär. Teatrlarda spektakllar sahnalaşdyrylýar we özbek we türkmen kinorežisissýorlary şahyr hakda bilelikdäki çeper film surata düşürdiler. Daşkentde we Hywada bu beýik şahsyýetiň ýadygärlikleri dikildi. Golaýda Gazagystanyň we Türkmenistanyň liderleriniň gatnaşmagynda Aşgabatda Abaý Kunanbaýewiň ýadygärligi açyldy.

“Möhümligi bilen haýran galdyrýan bu tendensiýa, ýene bir gezek medeni we taryhy siwilizasiýanyň gursagyna gaýdyp gelýär. Umumy ýumşak güýjümizi berkitmek üçin şert döredýär” – diýip, Eldor Aripow sözüni jemledi.

ORIENT news

Foto: yuz.uz