Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Halkara täjirçilik şertleri üçin “Incoterms 2010” halkara täjirçilik amallarynda ulanylýan standartlaşdyrylan gysga söwda adalgalarynyň toplumydyr. Ol dürli ýurtlardaky alyjylar bilen satyjylaryň arasynda düşünişmezliklerden gaça durmak we halkara haryt satuwy üçin umumy düzgünler döretmek üçin Halkara Söwda Palatasy (ICC) tarapyndan döredildi. Bu adalgalar halkara söwdasynda giňden ulanylýar we alyjynyň hem satyjynyň jogapkärçiligini we töwekgelçiligini kesgitlemekde möhüm bolup durýar.

Toplumda jemi 11 sany “Incoterms” adalgalary bar, olar öz gezeginde ulanylýan ulag görnüşine baglylykda dört kategoriýa bölünýär:

Islendik ulag görnüşi üçin adalgalar:

EXW (Ex Works): Harytlary üpjün etmekde Satyjy diňe öz çäginde jogapkär bolup we Alyjy ähli transport çykdajylary we onuň bilen baglanyşykly töwekgelçilikler üçin jogapkärdir.

FCA (Free Carrier):Satyjy eksport üçin gümrük resminamalaryny taýýarlap we ähli gümrük paçlaryny töläp, harytlary alyjynyň bellenen ýük daşaýjysyna ylalaşylan ýerine eltýär. Alyjy esasan ýük, ätiýaçlandyryş we barmaly ýerinde düşürmek üçin jogapkärdir.

Deňiz we içerki suw ýollary (derýalary) ulaglarda daşamak üçin adalgalar:

FAS (Free Alongside Ship):Satyjy harytlary gämi bilen iberilýän portda eltýär. Satyn alyjy harytlary gämä ýüklemek we şonuň bilen baglanyşykly ähli çykdajylar üçin jogapkärdir.

FOB (Free On Board): Satyjy gämide harytlary iberilýän porta eltip bermäge jogapkärdir. Şu nukdaýnazardan alyjy ähli çykdajylary we töwekgelçilikleri öz üstüne alýar.

Diňe deňiz we içerki suw ýollary (derýalary) ulaglarda daşamak üçin adalgalar:

CFR (Cost and Freight): Satyjy gämide harytlary atlandyrylan porta eltip bermek we harytlary bellenilen porta eltmek üçin zerur çykdajylar we ýükler üçin jogapkärdir.

CIF (Cost, Insurance, and Freight): CFR-e meňzeýär, ýöne satyjy tranzit wagtynda alyjyny ýitgiler ýa-da zyýan töwekgelçiliginden deňiz ätiýaçlandyrmany hem üpjün etmeli.

Islendik ulag görnüşi üçin adalgalar:

CPT (Carriage Paid To): Satyjy harytlary jogapkär ulag kompaniýasyna bellenen ýere eltýär. Ulag kompaniýa öz gezeginde ýükleri satyn alyjynyň bellän ýerine eltip berýär. Satyjy daşamak bilen baglanyşykly töwekgelçilikleri we çykdajylary hem çekmeli.

CIP (Carriage and Insurance Paid To): CPT-e meňzeýär, ýöne üstesine-de, satyjy tranzit wagtynda alyjyny ýitgiler ýa-da zyýan töwekgelçiliginden deňiz ätiýaçlandyrmany hem üpjün etmeli.

DAT (Delivered at Terminal): Satyjy harytlary gelýän ähli ulag serişdelerinden bellenen portuň belli terminalyna ýaşda ylalaşylan nokatda düşürýär.

DAP (Delivered at Place): Satyjy harytlary düşürmäge taýyn gelýän ulagda alyja düşürmäge amatly usulda, elýeterli edip eltýär. Satyjy, harytlar bellenilen ýerde düşürmäge taýyn bolýança töwekgelçilikleri we çykdajylary öz üstüne alýar.

DDP (Delivery Duty Paid): Satyjy import bilen ähli resminamalary taýýarlap, çykdaýjylaryny töläp, harytlary bellenilen ýere eltmek üçin jogapkärdir. Satyjy transport bilen baglanyşykly ähli töwekgelçilikleri we çykdajylary, şeýle hem islendik ýygymlary, salgytlary we beýleki tölegleri çekmelidir.

Satyn alyjylara we satyjylara halkara şertnamalar baglaşylanda bu şertlere we olaryň netijelerine düşünmek möhümdir. Dogry “Incoterms” -i ulanmak jedellerden gaça durmaga we halkara söwdasynyň netijeli bolmagyny üpjün edip biler.

Sözüň ahyrynda, Incoterms 2010 halkara söwdasynyň möhüm elementidigine we alyjynyň hem satyjynyň jogapkärçiligini we töwekgelçiligini kesgitlemekde möhüm rol oýnaýandygya ünsüňizi çekýäris. Bu şertlere aýdyň düşünmek we üstünlikli halkara işewürlik amalyny üpjün etmek üçin olary ýerlikli ulanmak möhümdir.

Salgylanmalar:

https://www.customs.gov.tm/pdf/inc2010.pdf

Halkara Söwda Palatasy (ICC): https://iccwbo.org/

Halkara Söwda Palatasynyň "Incoterms 2010": https://iccwbo.org/resources-for-business/incoterms-rules/incoterms-2010/

Foto: dfreight.org