Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Arassaçylyk we fitosanitar gözegçilik (AFS gözegçiligi) adamlaryň we haýwanlaryň saglygy üçin howply organizmleriň, şeýle hem oba hojalyga zyýan ýetirip biljek zyýanly organizmleriň ýaýramagynyň öňüni almaga gönükdirilen çäreleriň toplumydyr. AFS gözegçiligi halkara we milli düzgünlere we ülňülere laýyklykda amala aşyrylýar.

Arassaçylyk we fitosanitar gözegçiligiň maksatlary

Arassaçylyk we fitosanitar gözegçiligiň esasy maksatlary:

1. Adamlaryň we haýwanlaryň saglygyny howply organizmlerden goramak;
2. Ösümlikleri zyýanly organizmlerden goramak;
3. Iýmit we dökün howpsuzlygyny üpjün etmek;
4. Azyk howpsuzlygyny üpjün etmek;
5. Daşky gurşawy goramak.

Arassaçylyk we fitosanitar gözegçiligiň görnüşleri

Arassaçylyk we fitosanitar gözegçilik aşakdaky görnüşlere bölünýär:

1. Gelýän harytlaryň gözegçiligi - harytlar ýurda getirilende/import edilende amala aşyrylýar.
2. Çykyş gözegçiligi - harytlar ýurduň çäginden eksport edilende amala aşyrylýar.
3. Içerki gözegçilik - haryt öndürilende, saklanylanda we daşalanda ýurduň çäginde amala aşyrylýar.

Arassaçylyk we fitosanitar gözegçilik usullary

Arassaçylyk we fitosanitar gözegçilik dürli usullar bilen amala aşyrylýar, şol sanda:

1. Fiziki gözegçilik - howply ýa-da zyýanly organizmleriň bardygynyny anyklamak üçin harytlary barlamak.
2. Biologiki gözegçilik - howply ýa-da zyýanly organizmleriň bardygynyny anyklamak üçin harytlaryň laboratoriýa barlagydyr.
3. Resminamalaýyn gözegçilik - harytlaryň AFS gözegçilik talaplaryna laýyk gelýändigini barlamak üçin resminamalary barlamak.

Arassaçylyk we fitosanitar gözegçiligiň ähmiýeti

Arassaçylyk we fitosanitar gözegçilik adamlaryň we haýwanlaryň saglygynyň howpsuzlygyny üpjün etmekde, ösümlikleri we daşky gurşawy goramakda möhüm rol oýnaýar. AFS gözegçilikleri keseliň ýaýramagyna, ekinleriň zaýlanmagyna we daşky gurşawyň hapalanmagyna sebäp bolup biljek howply organizmleriň ýaýramagynyň öňüni almaga kömek edýär.

Türkmenistanda sanitariýa we fitosanitar gözegçilik

Ilatyň sanitariýa we epidemiologiki abadançylygyny üpjün etmek babatynda döwlet düzgünleşdirmesi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrliginiň Döwlet sanitariýa we epidemiologiýa gullugy, şeýle hem ýerli ýerine ýetiriji we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan ygtyýarlyklaryna laýyklykda amala aşyrylýar.

Ösümlik karantini işiniň döwlet dolandyryşy Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Oba hojalygy we daşky gurşawy goramak ministrligi (ygtyýarly edara diýlip atlandyrylýar), Hyzmat, ýerli ýerine ýetiriji häkimiýetler we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

Gelýän harytlaryň gözegçiligiň çäginde aşakdaky işler amala aşyrylýar:

1. Howply ýa-da zyýanly organizmleriň bardygyny anyklamak üçin harytlary barlamak.
2. Howply ýa-da zyýanly organizmleriň bardygyny anyklamak üçin harytlaryň laboratoriýa synagy.
3. AFS gözegçilik talaplaryna laýyk gelýändigine barlamak üçin haryt resminamalaryny gözden geçirmek.

Soňky gözegçiligiň çäginde aşakdaky işler amala aşyrylýar:

1. Howply ýa-da zyýanly organizmleriň bardygyny anyklamak üçin harytlary barlamak.
2. Howply ýa-da zyýanly organizmleriň bardygyny anyklamak üçin harytlaryň laboratoriýa synagy.
3. AFS gözegçiligine degişli bolan harytlary eksport etmek üçin rugsatnamany bermek.

Içerki gözegçiligiň çäginde aşakdaky işler amala aşyrylýar:

1. AFS gözegçiligine degişli bolan harytlary öndürmek, saklamak we daşamak prosesleri bilen baglanyşykly kärhanalaryň barlaglary.
2. AFS gözegçiligine degişli bolan harytlaryň laboratoriýa synagy.
3. AFS gözegçiligine degişli bolan harytlary öndürmek, saklamak we daşamak üçin rugsatnama bermek.

Arassaçylyk we fitosanitar gözegçilik azyk howpsuzlygyny we daşky gurşawy goramagyň ulgamynyň möhüm bölegidir. Bu haýwan we ösümlik keselleriniň ýaýramagynyň, howply organizmleriň we zyýankeşleriň ýurda aralaşmagynyň öňüni alýar. Sözüň ahyrynda adam, haýwan we ösümlik saglygyny goramak üçin sanitariýa we fitosanitar gözegçiligiň hökmanydygyny bellemelidiris.

Ulanylan edebiýatlar:

https://mejlis.gov.tm/single-law/258?lang=ru

https://mejlis.gov.tm/single-code/5?lang=ru

https://trade4msmes.org/guides/sanitary-and-phytosanitary-measures-and-technical-barriers-to-trade/

https://www.wto.org/english/tratop_e/sps_e/spsund_e.htm

https://www.wto.org/english/tratop_e/sps_e/sps_e.htm

https://atr.asean.org/read/sanitary-and-phytosanitary-sps-measures/62

https://www.agriculture.gov.au/biosecurity-trade/market-access-trade/wto/sps#:~:text=Sanitary%20and%20phytosanitary%20(SPS)%20measures,contaminants%20in%20food%20and%20feed.

https://pubdocs.worldbank.org/en/522711607633119975/Chapter-13-Sanitary-and-Phytosanitary-Measures.pdf

Bu neşir USAID-yň Merkezi Aziýa Söwda Maksatnamasy ORIENT maglumat portaly bilen bilelikde "Eksport ekoulgamy ösdürmek başlangyjy" atly rubrikanyň çäginde taýýarlandy.

Foto: Pexels.com