Hojalyk jemgyýetiniň esaslandyryjylarynyň (gatnaşyjylarynyň) arasyndaky jedeller korporatiw gapma-garşylyklaryň iň giňden ýaýran hem-de şol bir wagtyň özünde iň zyýanly görnüşleriniň biridir. Amaly tejribede hut şeýle jedeller köplenç işewürligiň doly durmagyna, aktiwleriň üstünden gözegçiligiň ýitirilmegine, korporatiw hilelige we köp ýyllap dowam edýän kazyýet işlerine getirýär.
Roman-german hukuk ulgamynda (GDA, Ýewropa we Merkezi Aziýa ýurtlarynyň köpüsine mahsus) korporatiw gapma-garşylyklar anyk hukuk gurluşyna eýedir, emma olaryň üstünlikli çözülmegi diňe bir kanuna däl-de, dogry saýlanan strategiýa hem baglydyr.
1. Esaslandyryjylaryň arasyndaky jedeller baradaky düşünjesi we olaryň hukuk tebigaty
Hojalyk jemgyýetiniň esaslandyryjylarynyň arasyndaky jedel — gatnaşyjylaryň arasynda ýüze çykýan we aşakdaky meseleler bilen baglanyşykly bolan bähbitleriň gapma-garşylygydyr:
• korporatiw hukuklaryň durmuşa geçirilmegi;
• jemgyýetiň dolandyrylyşy;
• girdejileriň we zyýanlaryň paýlanylmagy;
• paýnamalaryň dolandyrylmagy;
• gatnaşyjynyň jemgyýetden çykmagy;
• aktiwleriň we işewürligiň üstünden gözegçilik.
Şeýle jedelleriň aýratynlygy olaryň ýuridiki şahsyň içinde ýüze çykmagy bilen birlikde, gatnaşyjylaryň şahsy emläk bähbitlerine hem-de jemgyýetiň bähbitlerine täsir etmegidir.
2. Esaslandyryjylaryň arasyndaky jedelleriň esasy sebäpleri
2.1. Korporatiw gözegçiligiň deň paýlanmazlygy
Köplenç gapma-garşylyklar paýlar kanuny taýdan deň (meselem, 50/50) paýlanylsa-da, jemgyýetiň dolandyrylyşyndaky hakyky gözegçilik öňünden düzgünleşdirilmän galanda ýüze çykýar.
Bu ýagdaý tejribede köplenç aşakdakylara getirýär:
• umumy ýygnaklaryň kararlaryna ýol berilmezlik;
• direktory bellemegiň ýa-da çalyşmagyň mümkin däldigi;
• hojalyk işleriniň durmagy.
2.2. Gatnaşyjylar bilen direktoryň arasyndaky bähbitleriň gapma-garşylygy
Aýratyn ýiti jedeller esaslandyryjylaryň biri şol bir wagtyň özünde:
• jemgyýetiň direktory;
• maliýe akymlaryna gözegçilik edýän şahs;
• bank hasaplaryna ýeke-täk gol çekýän adam bolan ýagdaýynda ýüze çykýar.
Bu ýagdaý hyýanatçylyga we hyzmatdaşlaryň arasynda ynanyşmagyň ýitirilmegine şert döredýär.
2.3. Girdejileriň paýlanylmagy we gizlin diwidendler
Amaly tejribede köplenç aşakdaky ýagdaýlara duş gelinýär:
• girdejileriň ýyllap paýlanylmazlygy;
• gatnaşyjylaryň biriniň baglanyşykly gurluşlar arkaly ykdysady peýda almagy;
• jemgyýetiň çykdajylarynyň emeli taýdan artdyrylmagy.
3. Korporatiw jedelleriň netijeli hukuk çözgütleri
3.1. Kazyýet strategiýasy: “kim hakly” däl-de, “maksat näme”
Esaslandyryjynyň kazyýetde bähbitlerini goramak abstrakt adalatdan däl-de, anyk maksatdan ugur alýar:
• gözegçiligi dikeltmek;
• öweziniň dolunmagy bilen işewürlikden çykmak;
• hyzmatdaşynyň ynamsyz hereketlerine ýol bermezlik.
Saýlanan maksada görä:
• talap predmeti;
• subutnamalaryň düzümi;
• üpjünçilik çäreleriniň görnüşi kesgitlenýär.
3.2. Üpjünçilik çäreleri basyş guraly hökmünde
Korporatiw jedellerde üpjünçilik çäreleri aýratyn ähmiýete eýedir, şol sanda:
• bellige alyş hereketlerine gadaganlyk;
• paýlaryň başga birine berilmegine gadaganlyk;
• direktoryň ygtyýarlyklarynyň wagtlaýyn togtadylmagy.
Dogry ulanylan üpjünçilik çäreleri köplenç işiň mazmuny boýunça çözgüt çykarylmazdan öň jedeli çözýär.
3.3. Mediasiýa we gepleşikler
Korporatiw gapma-garşylyklaryň kazyýet aýratynlygyna garamazdan, käbir ýagdaýlarda:
• mediasiýa işewürligi saklamaga mümkinçilik berýär;
• gepleşikler paýyň bazar bahasy boýunça satyn alynmagyna getirýär;
• taraplar abraý we maliýe ýitgilerini azaldýarlar.
Netije
Hojalyk jemgyýetiniň esaslandyryjylarynyň arasyndaky jedeller diňe bir hukuk meselesi däl, eýsem korporatiw, şertnama we prosessual hukugyň çatrygyndaky çylşyrymly meselelerdir. Hukuk tejribesi şuny görkezýär: korporatiw gapma-garşylygy çözmegiň iň gowy ýoly — jedeliň öňüni almak, ol ýüze çykan ýagdaýynda bolsa hukuk, ykdysadyýet we usul esasynda anyk strategiýa döretmekdir.
Dogry taýýarlanan korporatiw resminamalar we wagtynda alnan hukuk kömegi işewürligi saklamaga ýa-da ondan iň az ýitgi bilen çykmaga mümkinçilik berýär.
Jedelleriň netijeli çözülmegi üçin tejribeli hünärmenlere ýüz tutmak maslahat berilýär. Ygtyýarlandyrylan ýurist Mamişir Allamyradow korporatiw hukuk boýunça giňişleýin hyzmatlary, şol sanda aktiwleri goramak strategiýalaryny işläp taýýarlamagy we kazyýetlerde wekilçilik etmegi hödürleýär. Arbitraž we raýat işlerinde üstünlikli tejribä eýe bolan hem-de 100-den gowrak çylşyrymly şertnamany taýýarlan bilermen gapma-garşylykly ýagdaýlardan hukuk taýdan esasly çykalga tapmaga kömek eder.
Maslahatlar Aşgabat şäherinde, «Arkaç» işewürlik merkezinde geçirilýär. Habarlaşmak üçin:
Tel.: (+993 63) 39-43-23
E-mail: mamishir.allamuradov@gmail.com
ORIENT
