Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Sinzýan-Uýgur awtonom sebitiniň demirgazyk-günbatar böleginde ýerleşýän Altaý etraby strategik taýdan örän möhüm serhet ýerinde — Hytaý, Mongoliýa, Gazagystan we Russiýa ýurtlarynyň birleşýän nokadynda ýerleşýär. Bu ýer ajaýyp tebigaty, arassa Kanas köli we müňýyllyklaryň dowamynda emele gelen Koktokaý dag gaýalary bilen meşhurdyr. Häzirki wagtda ol diňe “Hytaýyň Gar paýtagty” hökmünde däl, eýsem, dünýäde lyža medeniýetiniň ilkinji dörän ojagy hökmünde hem tanalýar. Şol bir wagtyň özünde, serhetara hyzmatdaşlygyň işjeň ösmegi netijesinde Altaý Ýewraziýada parahatçylykly ykdysady we medeni ýakynlaşmanyň aýdyň mysalyna öwrülýär.

Lyža sportunyň döreýşi: Gaýa suratlaryndan dünýäde ykrar edilmegine çenli

Altaýyň medeni we taryhy taýdan aýratynlygy onuň lyžanyň iň gadymy taryhy bilen gönüden-göni baglanyşygyny görkezýär. 2005-nji ýylda ýerli çopanlar Altaý jülgesinde gadymy gaýa suratlaryny tapdylar. Ol suratlarda bir eliňde taýak saklap, lyžalarda awa çykan adamlaryň şekilleri şekillendirilgidi.

Ylmy barlaglaryň netijesinde bu suratlaryň 10 müň — 20 müň ýyl aralygynda çekilendigi tassyklandy. Şol sebäpli Altaýdaky bu gaýa suratlary dünýäde lyža sporty bilen baglanyşykly iň irki taryhy ýazgylar hasaplanýar.

Bu açyş halkara derejesinde giňden ykrar edildi. 2015-nji ýylyň ýanwarynda Altaýda geçirilen gadymy lyža medeniýeti boýunça halkara seminarda Norwegiýa, Şwesiýa we Finlýandiýa ýaly lyža sporty bilen tanalan 18 ýurduň 30-dan gowrak bilermeni bir pikire geldi: Altaý resmi taýdan lyžanyň watany hökmünde ykrar edildi. Bu taryhy miras sebitde müňýyllyklardan bäri dowam edip gelýän gyş sporty medeniýetiniň gadymy köklerini görkezýär.

“Hytaýyň Gar paýtagty” we syýahatçylygyň ösüşi

Altaýyň adybir dag gerişinde geografik ýerleşişi bu sebitde özboluşly howa şertlerini döredýär. Daglyk ýerler ýylyň üç aýy diýen ýaly gar bilen örtülen, buzly-garly meýdanlaryň umumy meýdany 30 müň inedördül kilometre deňdir — bu bolsa Ýewropa Alplary ýa-da Demirgazyk Amerikanyň Gaýa daglary bilen deň gelýär. 2018-nji ýylda Hytaýyň Milli howa merkezi Altaýa resmi taýdan “Hytaýyň Gar paýtagty” diýen ady dakdy.

Ýylyna düşýän rekord derejeli gar möçberi we garyň aýratyn hili — ýeňil, ýumşak we toz görnüşli bolmagy — Altaýa “Aziýanyň Gar jennedi” diýen Ada mynasyp boldy. Sebit häzirki wagtda dünýä derejesindäki öňdebaryjy gyşky syýahatçylyk merkezleriniň biri hökmünde ösdürilýär.

Beýik halkara lyža kurorty Szýanszýunşan (5S derejesindäki) Altaýyň merkezi meýdançasyndan bary-ýogy 1,6 kilometr uzaklykda ýerleşýär. Bu aýratynlyk ony dünýäde şäher bilen utgaşan seýrek kurortlaryň birine öwürýär. Szýanszýunşan bilen birlikde Koktokaý ýaly iri merkezler hem-de etraplaryň her birinde gurlan onlarça dag-lyža meýdançalary Altaýda döwrebap gyşky syýahatçylyk ulgamyny döretdi.

Bu ösüş uly ykdysady netijeliligi berýär. Soňky gyş möwsüminde Altaýa 1 million 408 müň lyžada ýöremek höwesjeňleri geldi, bu görkeziji geçen ýyla görä 23,37% ýokarydyr. Kurortlara diňe hytaýlylar däl, eýsem, daşary ýurtly syýahatçylar hem gelýärler — şol sanda Russiýadan, Günorta Koreýadan, Ýaponiýadan we hatda tropiki ýurtlardan, mysal üçin Malaýziýadan. Bu bolsa Hytaýda gyşky spor t görnüşleriniň halkara derejesinde barha meşhur bolýandygyny görkezýär.

Serhetara hyzmatdaşlyk: sürüji Jimanyň hekaýasy

Bu dagly we garly sebitde tebigat we medeniýet dostlugyň hem-de hyzmatdaşlygyň köprüsine öwrülýär. Şonuň iň aýdyň mysallarynyň biri — dört ýurduň çatrygynda ýerleşýän Jeminaý porty. Bu port 30-dan gowrak ýyl mundan ozal açylan wagt bäri tiz wagtda Hytaýyň Gazagystan, Mongoliýa we Russiýa bilen söwdasynyň esasy geçelgelerinden birine öwrüldi.

Portuň ösüşi şahsy üstünlikleriň we dostlugyň täze taryhyny döretdi. Şolardan biri — Gazagystanly raýat Persew Timofeý Nikolaýewiç, ýerli ilat arasynda “Jima” diýlip atlandyrylýan işewürdir. Ilkibaşda ol Hytaý bilen Gazagystan aralygynda ýük daşaýan sürüji bolup işleýärdi. Şol ýerde ol Guan Sinlan atly hytaýly zenan bilen tanyşdy — ol kiçijik naharhana açyp, daşary ýurtly myhmanlara hyzmat etmek üçin rus dilini öwrenýärdi.

Bu tanyşlyk söýgä öwrüldi, 2009-njy ýylda olar toý etdiler. Jima Altaýda galyp, aýalynyň işini ösdürmäge kömek etdi. Soňky ýyllarda gümrük amallarynyň kämilleşmegi we Hytaý bilen Gazagystanyň arasynda wiza talaplarynyň ýatyrylmagy bilen söwda we serhetüsti hereket edilişi has ýeňilleşdi.

Täze mümkinçilikleri görüp, Jima bilen Guan öz işini giňeltdiler — olar “rus stili” barbekýu restoranyny Beýtun şäherine geçirdiler. Jimanyň sürüjilikden üstünlikli telekeçilige geçiş taryhy Altaýy onuň ikinji öýüne öwürdi. Bu hekaýa — serhetleriň üstünde parahat ýaşaýşyň we dostlugyň nusgasy boldy.

Altaý — bu ýerde baý taryh häzirki döwrüň ösüşi bilen utgaşýar. Lyžanyň Watany derejesi sebite aýratyn medeni manyny berýär. Dag-lyža infrastrukturasynyň ösmegi we serhetara söwdanyň ýeňilleşmegi Altaýy çalt depginde ösýän ykdysady merkezleriň birine öwürýär.Garlaryň birleştiriji güýji we Jimanyň dosgluk hem-de gülläp ösüş baradaky hekaýasy şuny tassyklaýar: Altaý — Ýewraziýanyň serhetlerinde medeni we ykdysady hyzmatdaşlygyň üstünlikli nusgasydyr.

ORIENT

Foto: Global Times Online