“Merkezi Aziýa-ABŞ” diplomatik platformasynyň (“C5+1”) 10 ýyllygy mynasybetli alty ýurduň Hökümetleriniň arasynda Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki meýiller hakynda Beýannama kabul etdiler. Bu resminama diňe bir olaryň dialoga ygrarlydygyny tassyklamak bilen çäklenmän, eýsem Prezident Donald Tramp we sebitiň Liderleri tarapyndan ozal kesgitlenen strategik ugurlary resmi taýdan tassyklaýar.

Bilelikdäki beýannama, resminama aýratyn strategik ähmiýet berýän ykrarnama bilen başlaýar: “sagdyn ykdysadyýet... biziň ýurtlarymyzyň özygtyýarlylygyny, garaşsyzlygyny we çäk bitewüligini goldaýar”.

Bu düzgün, “B5+1”-e (“C5+1”-iň işewürlik analogy) işjeň salgylanma bilen birlikde, ykdysady dialogyň sebitleýin durnuklylygy we özygtyýarlylygy üpjün etmek üçin esasy gural hökmünde görülýändigini tassyklaýar.

Beýannamada maýadarlar üçin açyk we durnukly hukuk binýadyny döretmäge aýratyn üns berilýär. Bu bölümde jarnamalardan düzgünleşdiriji özgertmelere we işewürligi goramaga geçilişi nygtalýar.

Ýurtlar işewürlik gurşawyny gowulandyrmaga borçlanýarlar. Şertnamalaryň eldegirmesizligine we täjirçilik jedellerini çözmek üçin açyk amallara gözegçilik etmäge aýratyn üns berilýär. Kiçi we orta telekçiligi, şeýle hem IT startaplarynyň ösüşine goldaw bermek, şol sanda iň töwekgel maýa goýumlaryna we halkara bazarlaryna ýeňilleşdirilen giriş üçin şertleri döretmek barada ylalaşyldy.

Taraplar önüm standartlaryny gowulandyrmak we intellektual eýeçilik hukuklaryna hormat goýmak üçin hyzmatdaşlyk etmek barada ylalaşdylar, bu bolsa maýa goýumlaryny çekmek üçin möhümdir. Işewürlik analogy – “B5+1” forumynyň çäklerinde mundan beýläk-de duşuşyklaryň geçirilmegine goldaw bildirildi, onuň indikisi 2026-njy ýylyň 4-6-njy fewralynda Bişkekde geçiriler.

“Söwda, maýa goýumlary we möhüm minerallar” bölüminde has anyk geosyýasy habar bar: ýurtlar geologik gözlegler, önümçilik we gaýtadan işlemek babatda maýa goýum mümkinçiliklerini giňeltmek üçin “C5+1” örän möhüm minerallar dialogyna gatnaşmagyny dowam etdirerler. Maksat – “Merkezi Aziýanyň örän möhüm minerallaryny ählumumy baha zynjyryna birikdirmäge kömek etmekdir”.

Bu ABŞ-nyň ýokary tehnologiýaly serişdeleriň üpjünçiligini diwersifikasiýalaşdyrmak we beýleki esasy dünýäniň oýunçylara garaşlylygy azaltmak isleginiň gönüden-göni tassyklanmasydyr.

Resminamada sebiti daşarky bazarlar bilen baglanyşdyrýan täze ulag başlangyçlary, şol sanda Hazarüsti söwda ýoly (TCTR) agzalyp geçilýär. Ýurtlar üpjünçilik zynjyrlarynyň durnuklylygyny pugtalandyrmak üçin " Hazarüsti söwda ýolunyň mümkinçiliklerini doly ösdürmegi” maksat edinýärler.

Beýannama has ýakyn söwda we medeni gatnaşyklary ösdürmek üçin “C5+1” ýurtlarynyň arasynda “Howa gatnawlaryny giňeltmäge” çagyrýar.

Hyzmatdaşlyk şeýle hem tehnologiýa, gazyp çykaryjy senagat we beýleki çalt ösýän pudaklarda okuwlary höweslendirýän bilim alyş-çalyşlary arkaly söwda gatnaşyklaryny berkitmek we işçi güýjüniň hünär derejesini ýokarlandyrmak üçin niýetlenendir.

Bu toplumlaýyn çemeleşme uly möçberli logistika taslamalarynyň (TMTM) üstünliginiň “ýumşak” faktorlara – gümrük amallarynyň ýönekeýleşdirilmegine, howa gatnawynyň ösdürilmegine we hünärmenleriň taýýarlanylmagyna gönüden-göni baglydygyny görkezýär.

Beýannama däp bolan hyzmatdaşlykdan tehnologik hyzmatdaşlyga geçiş anyk görkezilýär. Bu sanly infrastruktura – ýurtlar ygtybarly internet we aragatnaşyk tehnologiýalaryny, şol sanda süýümli optik geçirijileri, 5G, 6G we hemra aragatnaşygyny ornaşdyrmaga borçlanýarlar we emeli aň bilen baglanyşyklydyr: EA birnäçe bentlerde agzalýar: innowasion ösüş üçin gural hökmünde, akademiki alyş-çalyşlar üçin we “akylly şäherleri” ösdürmek üçin. Aýratyn bir bent kiberhowpsuzlyga — örän möhüm infrastrukturany goramakda hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak we kiber howplar barada maglumatlary paýlaşmaga bagyşlanýar.

“C5+1”-iň 10 ýyllygy mynasybetli bilelikdäki meýiller beýannamasy – bu formatyň taryhyndaky has anyk we uly maksatly resminamadyr.

Ol Prezident Trampyň “sebitiň ileri tutýan ugty” baradaky açyk jarnamasyny esasy pudaklardaky resmi meýillere öwürýär: örän möhüm minerallarda, Hazarüsti geçelgesinde we sanly tehnologiýalarda.

Bu dialoga işjeň gatnaşmak bilen, Türkmenistan köpugurly syýasaty täze ählumumy üpjünçilik zynjyrlarynyň we ulag ýollarynyň kemala gelmeginde esasy halka bolmaga mümkinçilik berýän strategik, durnukly hyzmatdaş hökmündäki ornuny tassyklaýar.

ORIENT