Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Türkmenistan şu ýyl 30 ýyllygyny belleýän hemişelik Bitarap döwlet hökmünde öz daşary syýasaty özara düşünişmek, deňhukuklylyk we özara bähbitlilik ýörelgelerine esaslanýar. Biziň syýasatymyzyň ileri tutulýan ugry, ähli gyzyklanýan hyzmatdaşlar bilen konstruktiw gatnaşyklara taýýardygymyzdyr.

Türkmenistanyň gatnaşýan ähli taslamalary syýasylaşdyrylmadykdyr. Biziň ýurdumyz, Hytaý Halk Respublikasy, Russiýa Federasiýasy, Türkiýe Respublikasy we beýlekiler ýaly strategiki hyzmatdaşlygy ýola goýlan döwletler bilen gatnaşyklary ösdürmäge aýratyn ähmiýet berýär.

HHR bilen hyzmatdaşlyk ynamyň ýokary derejesine esaslanýar. Türkmenistanyň DIM-niň döwletiň “bir bölümeýän Hytaý” syýasatyndaky garaýyşyndaky birnäçe gezek tassyklady: “Türkmenistan “bir Hytaý” ýörelgesini berk goldaýar we bütin Hytaýa wekilçilik edýän Hytaý Halk Respublikasynyň hökümetiniň ýeke-täk kanuny hökümet bolup durýandygyny ýene bir gezek tassyklaýar” – diýip, Türkmenistanyň DIM-niň habarynda aýdylýar.

Biz aşakda HHR-iň Türkmenistandaky Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçisi Szi Şuminiň Hytaý Halk Respublikasynyň bu meseledäki garaýyşyny jikme-jik gürrüň berýän makalasyny hödürleýäris.

Näme üçin bir Hytaý ýörelgesi jedelleşmä degişli däl

Bu ýyl Hytaý halkynyň ýapon basyp alyjylaryna garşy we Taýwanyň azat edilmegi ugrundaky söweşde gazanan Ýeňşiniň 80 ýyllygy, şeýle hem Bütindünýäniň faşizme garşy söweşde gazanan ýeňişiň we Birleşen Milletler Guramasynyň döredilmeginiň 80 ýyllygy bellenilýär.

Taýwanyň Hytaýa gaýdyp gelmegi Ikinji jahan urşundaky gazanylan ýeňşiň we harby herketlerden soňky dünýä tertibiniň möhüm bölegidir. Soňky wagtlarda käbir güýçler BMG-niň Baş Assambleýasynyň № 2758 kararyny erbet niýet bilen ýoýup, BMG-niň abraýyna we harby herketlerden soňky dünýä tertibine garşy çykdy.

Hytaýyň bu mesele boýunça garaýşy yzygiderli we aýdyňdyr:

Birinjiden, dünýäde diňe bir Hytaý bar we Taýwan Hytaýyň çäginiň aýrylmaz bölegidir. Hytaý Halk Respublikasynyň hökümeti tutuş Hytaýyň wekili bolan ýeke-täk kanuny hökümetdir.

Taryhy taýdan, 1000 ýyldan gowrak wagt mundan ozal Hytaýyň merkezi hökümeti Taýwanda administratiw edaralary döredildi we şol ýerde ygtyýarlyklaryny amala aşyrdy. Taýwan bogazynyň bölünmegi häzirki wagtda geçen – bu geçen asyryň ortalarynda Hytaýda bolan raýat urşunyň taryhyndan galan sorag, dünýäde diňe bir Hytaýyň bardygy baradaky hakykat hiç haçan üýtgemedi.

Hukuk faktlaryna esaslanyp, “Kair jarnamasy” we “Potsdam jarnamasy” ýaly birnäçe halkara hukuk resminamalary Hytaýyň Taýwandan özygtyýarlylygyny tassyklady. 1971-nji ýylyň 25-nji oktýabrynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň 26-njy sessiýasy sesleriň aglaba köpüsi bilen №2758 Kararnamasy kabul etdi, bu bolsa Hytaý Halk Respublikasynyň BMG-däki ähli hukuklaryny dikeltdi we Hytaý Halk Respublikasyny “Hytaýyň BMG-däki ýeke-täk kanuny wekili” hökmünde ykrar etdi. Şol wagtdan başlap, Hytaýyň BMG-däki wekilçilikli meselesi syýasy, hukuk we resmi taýdan ahyrsoňy çözüldi. BMG-niň Sekretariatynyň resmi hukuk taýdan netijesinde hem “Taýwanyň Hytaýyň bir welaýaty hökmünde garaşsyz derejesi ýok” diýlip, aýdyň görkezildi.

Halkyň islegine görä, Taýwan bogazynyň iki tarapyndaky watandaşlar hytaý halkynyň bir bölegi, maşgala agzalary we garyndaşlarydyr – olar duşman däl. Uruşdan has köp parahatçylyk, pese gaçmakdan has köp ösüş, bölünmekden has köp aragatnaşyk we gapma-garşylykdan has köp hyzmatdaşlyk islegi adada esasy jemgyýetçilik duýgusydyr. Bir Hytaý ýörelgesi bozulmaly ýa-da oňa garşy çykmaly däldir. Hytaýyň doly birleşmeginiň taryhy tapgyry togtadylmaly däldir.

Ikinjiden, Taýwan bogazyndaky ýagdaý dartgynly bolmagynda galýar, munuň esasy sebäbi, DÖP-niň ýolbaşçylygyndaky Taýwan häkimiýetleri bir Hytaý ýörelgesini ykrar etmekden ýüz öwürýärler, Taýwan bogazynyň iki tarapynyň bir Hytaýa degişli bolmagynyň dereje-kwosyny üýtgetmäge synanyşýarlar, Taýwanyň taryhyny bozýarlar we onuň köklerini kesýärler, “iki Hytaý” we “bir Hytaý, bir Taýwan” senariýany amala aşyrýarlar. Käbir ýurtlardaky güýçler Hytaýyň galkynyşyny saklamak üçin “Taýwanyň garaşsyzlygyny” goldaýan güýçleriň ösmegine rugsat berýär we höweslendirýär, bir Hytaý ýörelgesine garşy çykýar hem-de ony gowşadýar, halkara gatnaşyklarynyň esasy kadalaryny düýpli bozýar we Taýwan bogazynda parahatçylygy we durnuklylygy düýpli gowşadýar. Hytaý tarapy muňa berk garşy çykýar.

Üçünjiden, Taýwan meselesi – Hytaýyň diňe içki işi, onuň esasy bähbitleriniň özeni we kesilmeli däl gyzyl çyzykdyr. Bir Hytaý ýörelgesine eýermek halkara adalatlylygyny, halkyň islegini we döwrüň ruhuny aňladýar hem-de hiç bir güýç ony bozup bilmez.

HHR-iň Başlygy Si Szinpiniň aýdyşy ýaly, “Hiç kim hytaý halkynyň milli özygtyýarlylygyna we çäk bitewüligini goramakdaky berk islegine, üýtgewsiz erkine we kuwwatly mümkinçiligine kem baha bermeli däldir! Hytaýyň doly birleşmeginiň taryhy maksady amala aşyrylmaly we hökman amala aşyrylar!”.

Bir Hytaý ýörelgesi halkara jemgyýetçiliginiň umumy ylalaşygydyr we Hytaýyň 183 sany ýurt, şol sanda Türkmenistan bilen diplomatik gatnaşyklarynyň ýola goýulmagy we ösdürilmegi üçin syýasy esasy emele getirýär. Ýurtlarymyzyň arasynda diplomatik gatnaşyklar ýola goýlandan bäri, Türkmenistan bir Hytaý ýörelgesine yzygiderli eýerýär, Hytaý tarapy oňa ýokary baha berýär we iki tarapyň hem esasy bähbitlerine degişli meselelerde türkmen tarapy bilen özara goldaw bermegiň gowy däbini dowam etdirýär.

HHR-nyň Türkmenistandaky Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçisi Szi Şumin

Foto: chinadaily.com