Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Bütindünýä meteorologiýa guramasy (BMG) 2024-nji ýylyň taryhda iň yssy ýyl bolandygyny tassyklady we buzluklaryň eremeginiň howanyň ýagdaýyna edýän täsirine alada bildirdi. Howanyň üýtgemegi boýunça Hökümetara bilermenler toparynyň çaklamalaryna görä, XXI asyrda dünýäniň ähli sebitlerinde buzluklaryň azalmagy dowam eder. Birleşen Milletler Guramasy (BMG) buzluklary gorap saklamagy adamzat üçin möhüm meseleleriň biri hökmünde kesgitleýär, sebäbi olar howanyň taryhyny özünde jemleýän gadymy buz gatlaklary bolup, dünýäde 2 milliarddan gowrak adamy arassa agyz suwy bilen üpjün edýär.

Buzluklar Ýeriň geçmişiniň doňan wagt kapsulalary hasaplanýar. Olar alymlar üçin taryhy howa şertleri, atmosferanyň düzümi hem-de müňýyllyklaryň dowamynda adamlaryň işjeňligi barada örän gymmatly maglumat çeşmesi bolup hyzmat edýär. Buzluklaryň ýitmegi hem şol bir wagtyň özünde bu aýratyn şertlerde emele gelen täsin ekoulgamlaryň we biologik köpdürlüligiň ýitirilmegine getirýär.

Buzluklar ýerli halklar üçin çuňňur medeni we ruhy ähmiýete eýedir. Bu buzly emele gelmeleriň ýitmegi, halklaryň medeni mirasyny we ruhy däp-dessurlaryny gorap saklamak üçin möhüm bolan ýerleriň ýok bolmagyna getirýär. Bu däp-dessurlar ÝUNESKO tarapyndan adamzadyň maddy däl medeni mirasy hökmünde ykrar edilendir.

Bu meselä üns çekmek üçin, Täjigistanyň başlangyjy bilen, BMG 2025-nji ýyly buzluklary gorap saklamagyň Halkara ýyly diýip yglan etdi. Merkezi Aziýa döwletini bu başlangyjy öňe sürmäge iteren sebäpleri düşündirip, BMG häzirki wagtda Merkezi Aziýa sebitinde agyz suwunyň esasy çeşmesi bolup durýan Täjigistanyň 14 müň buzlugyndan müňden gowragynyň doly ereýändigini belleýär. Mundan başga-da, buzluklaryň ereýiş tizligi barha ýokarlanýar. Dag buzluklarynyň yza çekilmegi bilen, aşaky sebitlerde suwuň üpjünçiligi we hili hem peselýär, bu bolsa suw ekosistemalaryna hem-de oba hojalygy, gidroenergetika ýaly birnäçe pudaga ýaramaz täsir ýetirip biler. Şonuň üçin Täjigistanyň başlangyjyny Türkmenistanyň Prezidenti hem goldady...

2022-nji ýylyň 14-nji dekabrynda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 77-nji sessiýasynda Täjigistanyň teklibi esasynda mart aýynyň 21-i buzluklary gorap saklamagyň Bütindünýä güni; 2025-nji ýyl bolsa buzluklary gorap saklamagyň Halkara ýyly hökmünde yglan edildi. Mundan başga-da, buzluklary goramak üçin BMG-niň Trast gaznasy döredildi.

2025-nji ýylyň 21-nji ýanwarynda ÝUNESKO we Bütindünýä meteorologiýa guramasy (BMG) buzluklary gorap saklamak boýunça Halkara ýylynyň başlanyp, bu ählumumy tagallalaryň möhüm tapgyryna öwrülendigini resmi taýdan yglan etdiler. Bu ýylyň dowamynda bu halkara utgaşdyrylan başlangyç çäginde buzluklaryň howa ulgamy we gidrologik aýlanyşdaky ähmiýetini dünýä jemgyýetçiligine ýetirmek hem-de olaryň çalt eremeginiň döredýän ýiti meselelerini çözmek maksady bilen dürli çäreler we wakalar geçiriler. Şu ýyl bu meselä bagyşlanan Halkara maslahat Duşenbe şäherinde guralar.

ÝUNESKO we BMG, 75-den gowrak halkara guramanyň we 35 ýurduň goldawy bilen, bu tagallalaryň utgaşdyryjy edaralary bolup durýar. 2025-nji ýylyň ýanwar aýynda BMG-nyň Ženewadaky ştab-kwartirasynda başlangyja badalga berlenden soň, 20–21-nji martda Pariždaki ÝUNESKO-nyň ştab-kwartirasynda ilkinji gezek Bütindünýä buzluklar güni belleniler. Bu mynasybetli ÝUNESKO özüniň suw serişdeleri baradaky Bütindünýä hasabatyny buzluklar meselesine bagyşlap, olaryň ýitmegi barada täze maglumatlary we bu ugurda alnyp barylýan çäreleri hödürlär. Buzluklary gorap saklamak boýunça Halkara ýyly we onuň başlangyçlaryna gatnaşmak barada jikme-jik maglumaty www.un-glaciers.org sahypasyndan tapyp bilersiňiz.

ORIENT

Foto: www.un-glaciers.org